ИСТАНБУЛСКИОТ ПРЕДЛОГ И ШАНСАТА ЗА МИР НА ИСТОКОТ ОД ЕВРОПА
Истанбулскиот предлог предвидува многу поинаков механизам за обезбедување на безбедноста на Украина, кој предвидува таа да биде трајно неутрална земја и меѓународни правни гаранции за нејзиниот ненуклеарен и неврзан статус. Гарантите на договорот ќе ги вклучат сите постојани членки на Советот за безбедност на ОН, Кина, Франција, Русија, Велика Британија и САД, како и Канада, Германија, Израел, Италија, Полска и Турција
Во оваа фаза од конфликтот во Украина, изгледите за каков било преговарачки мир меѓу Москва и Киев изгледаат далечни. Дури и претходно оваа пролет, кога се состанаа делегациите од двете страни, разговорите имаа мало влијание врз решителноста на Русија или на Украина. Кон крајот на март, украинските дипломати воведоа иновативна рамка за договор што може да обезбеди излез од конфликтот. И што е најважно, предлогот, кој беше објавен во печатот по разговорите во Истанбул на 29 март, веќе доби барем прелиминарна поддршка од двете страни. Во центарот на договорот беше спогодбата Киев да се откаже од своите намери да му се приклучи на НАТО и да прифати постојана неутралност во замена за добивање безбедносни гаранции и од западните партнери и од Русија. Предложениот договор бараше геополитичките ривали да ја гарантираат долгорочната безбедност на Украина заедно. Ако предлогот станеше основа за евентуално решение, резултатот ќе беше механизам, кој колку и да е спротивен на очекувањата, самата Русија би ја направил чинител во безбедноста на Украина.
Неутрална, но не и членка на НАТО
Истанбулскиот предлог предвидува многу поинаков механизам за обезбедување на безбедноста на Украина. Според коминикето што беше објавено во печатот, предлогот ќе ја воспостави Украина како трајно неутрална земја и предвидува меѓународни правни гаранции за нејзиниот ненуклеарен и неврзан статус. Гарантите на договорот ќе ги вклучат сите постојани членки на Советот за безбедност на ОН, Кина, Франција, Русија, Велика Британија и САД, како и Канада, Германија, Израел, Италија, Полска и Турција. Во случај на напад врз Украина, овие земји гаранти, откако ќе добијат официјална жалба од Киев и ќе спроведат итни консултации, ќе ѝ дадат помош на Украина, вклучувајќи, доколку е потребно, употреба на вооружена сила „за обновување и потоа одржување на безбедноста на Украина како трајно неутрална држава“. Според предлогот, гаранциите нема да се прошират на делови од Украина под контрола на Русија. Украина би се обврзала да не се приклучува на никакви воени коалиции или да биде домаќин на странски воени бази или сили на нејзина територија. Какви било мултинационални воени вежби во Украина би биле можни само со согласност на сите земји гаранти. И конечно, гарантите ќе ја потврдат својата намера да го промовираат членството на Украина во Европската Унија.
Веднаш по Истанбул, имаше прашања за тоа дали Русија ќе го отфрли предлогот, особено откако главниот руски преговарач Владимир Медински беше остро критикуван во Русија дека не зазел поостар став во разговорите. Згора на тоа, руските тврдокорни страни ги осудуваа предлозите да се прифати американска безбедносна гаранција за Украина и да се поддржи членството на Киев во ЕУ. Но два дена по пристигнувањето во Москва, Медински се појави пред медиумите и даде многу оптимистичка оцена за планот на Истанбул. Се чини многу малку веројатно дека тој би го сторил тоа без претходно да се консултира со рускиот претседател Владимир Путин, кој самиот, на неговиот состанок со генералниот секретар на ОН, Антонио Гутереш, кон крајот на април, го нарече предлогот „вистински чекор напред“.
Всушност, коминикето од Истанбул може да се смета за чекор напред, барем концептуален. Но безбедносните гаранции наведени во коминикето во Истанбул се многу различни од членот 5 од договорот на НАТО. Најважно, за разлика од Северноатлантскиот договор, предлогот ќе ја вклучи Русија како страна. Планот во Истанбул подразбира руска согласност за гаранциите на САД и нивните сојузници за Украина и нивна согласност, пак, за руската рамноправна гарантна улога. Бидејќи би вклучил геополитички ривали како гаранти, предлогот од Истанбул нема да биде договор за сојуз, како НАТО, туку мултилатерална безбедносна гаранција, аранжман со кој конкурентните сили се обврзуваат на безбедноста на трета држава, обично со разбирање дека ќе остане неутрална и неусогласена со која било од тие сили.
Може ли да успее истанбулскиот предлог?
Иако Русија би имала корист од истанбулскиот предлог, многу набљудувачи се сомневаат дека Москва на крајот ќе го одобри. Постојат две можни објаснувања зошто Кремљ ја сигнализира својата прелиминарна поддршка за формулата од Истанбул. Прво, можно е Русија да не ја сфати сериозно можноста САД и нивните сојузници да ги исполнат гаранциите за Украина и да се потпише договорот со намера да се прекрши. Но ризикот дека војската на САД ќе дојде во одбрана на Украина би бил егзистенцијален за Русија. Се чини многу малку веројатно дека Москва би сакала да ја отвори перспективата за конфликт со САД само за да докаже нешто.
Според второто толкување, ако Украина прифати постојана неутралност, како што предвидува планот, Русија нема да има интерес да ја нападне. Не само што тоа би ја објаснило подготвеноста на Москва за ризик од конфликт со САД, туку тоа исто така би било во согласност со напорите што Русија е подготвена да ги преземе за да го спречи членството на Украина во НАТО. Се разбира, таквиот договор ќе повлече значителни предизвици. За САД, кредибилитетот на нивните глобални сојузи ќе се темели на овој ризичен договор. Неутралноста на Украина и забраната за странски бази и вежби би поставиле посебни дилеми за американската војска. Вообичаениот пристап на Пентагон за обезбедување безбедносни обврски, вклучувајќи напредни распоредувања, целосен пристап до територија и одреден степен оперативно планирање со партнерите, во овој случај не би бил можен. Конечно, областа на примена на гаранциите ќе треба да се израмни со линијата на де факто територијална контрола кога ќе биде прогласен прекин на огнот.
Овие предизвици се значајни, а работата за нивно решавање би можела да започне само откако двете страни веќе нема да гледаат предност во остварувањето на нивните цели на бојното поле. Во моментов нема никаков знак за тоа.
