Истражување на Стокхолмскиот меѓународен институт за мировни истражувања (СИПРИ) во кое се констатира дека Европа алармантно се вооружува
Во истражувањето што го спроведе Стокхолмскиот меѓународен институт за мировни истражувања (СИПРИ), а чии резултати ги објави во својот извештај, се констатира загрижувачка информација дека во последниве пет години увозот на оружје од страна на европските земји е речиси удвоен. Или, попрецизно, се зголеми за 94 отсто меѓу 2019 и 2023 година.
Па така, во истражувањето е спроведена анализа во која се бараат причините за ваквото зголемување. Според тие податоци, главната причина е војната во Украина, земјата што опфати речиси една четвртина (23 отсто) од увозот, што ја прави најголем увозник на оружје на континентот и четврти по големина во светот. Војната во Украина исто така постави безбедносни предизвици за другите европски нации, особено за оние од источното крило на НАТО што го зголемија увозот на оружје.
Според истражувањето, најмалку 30 земји, главно европски, испраќаат и воена помош за Украина. САД учествуваа со 39 отсто од увозот на оружје на Украина од 2019 до 2023 година, а потоа следуваат Германија (14 отсто) и Полска (13 отсто). Во обид да ги подобрат воените капацитети на Украина, доставувачите почнаа да испорачуваат системи со долг дострел во 2023 година. Полска и Словачка придонесоа со 27 вишок борбени авиони, додека Франција и Обединетото Кралство испорачаа ракети со дострел од 300 километри. Белгија, Данска, Холандија и Норвешка почнаа со подготовки за испорака на повеќе од 50 вишок борбени авиони во текот на годината.
Анализата покажува дека Русија, од друга страна, се потпира првенствено на сопствената индустрија за оружје за големите набавки на оружје. Сепак, Москва прибегна кон увоз на крстосувачки ракети од Иран и балистички ракети од Северна Кореја во 2022-2023 година, спротивно на ембаргото за оружје на Обединетите нации за Северна Кореја.
Се вооружуваат и сојузниците на Украина во Европа. Според извештајот на СИПРИ, уште конфликтот во Украина во 2014 година ја зголеми побарувачката за оружје во западните и централноевропските држави. До крајот на 2023 година овие земји заедно нарачаа 791 борбен авион и борбени хеликоптери.
Последниве години неколку западни и централноевропски земји ѝ дадоа на Украина системи за противвоздушна одбрана и ги забрзаа постојните процеси на набавка. Полска, на пример, нарача 12 системи за противвоздушна одбрана од САД во 2023 година, додека Германија обезбеди систем со висока вредност од Израел. Австрија, Естонија, Латвија и Словенија нарачаа системи PZO од Германија, додека Финска и Словачка се одлучија за израелски системи. Литванија и Холандија исто така го зајакнаа својот одбранбен арсенал со нарачка на норвешки системи.
– Со многу оружја со висока вредност на нарачка, вклучувајќи и речиси 800 борбени авиони и нападни хеликоптери, европскиот увоз на оружје веројатно ќе остане на високо ниво. Во последните две години видовме и многу поголема побарувачка за системи за противвоздушна одбрана во Европа, поттикната од руската ракетна кампања против Украина – рече Питер Веземан, виш истражувач во Програмата за трансфер на оружје на СИПРИ.
Освен Украина, Велика Британија и Холандија се појавија како значајни увозници на оружје во Европа, заедно со 20 отсто од увозот на оружје во регионот во 2019-2023 година. САД останаа главниот извозник во Европа, со 55 отсто од европскиот увоз на оружје во истиот период, а потоа следуваат Германија и Франција.
Глобални трендови
На глобално ниво, обемот на меѓународните трансфери на оружје се намали за 3,3 отсто, при што само Европа го зголеми увозот во петгодишниот период. Првите пет увозници беа Индија, Саудиска Арабија, Катар, Украина и Пакистан, кои примија 35 отсто од вкупниот глобален увоз на оружје. Земјите од Азија и Океанија учествуваат со 37 отсто од вкупниот увоз на оружје. По нив следуваат земјите од Блискиот Исток со 30 отсто, европските земји со 21 отсто, Америка со 5,7 отсто и Африка со 4,3 отсто. Додека увозот на оружје во Африка се намали, Азија и Океанија останаа најголеми увозници, предизвикани првенствено од тензиите меѓу Индија и Пакистан, како и Кина и нејзините соседи.
Девет од десетте најголеми увозници на оружје во периодот 2019-2023 година. се наоѓаат во Азија и Океанија или на Блискиот Исток. Увозот на оружје во Индија порасна за 4,7 отсто во 2019-2023 година, поттикнат првенствено од тензиите со Пакистан и Кина, обезбедувајќи ја својата позиција како водечки увозник на оружје во светот во 2019-2023 година, со удел од 9,8 отсто во глобалниот увоз.
Иако Русија останува клучен снабдувач на оружје за Индија, нејзината доминација опадна од 76 отсто во 2009-2013 година до 36 отсто во 2019-2023 година, при што Индија се сврте кон западни извори како Франција и САД, заедно со зајакнувањето на домашната индустрија за оружје.
Увозот на оружје во Пакистан се зголеми за дури 43 отсто во 2019-2023 година, во споредба со пет години порано, сочинува 4,3 отсто од глобалниот увоз и го става на петтото место во светот. Пакистан продолжи да ги зајакнува своите врски за набавка на оружје со Кина, при што 82 отсто од увозот доаѓа од Кина во текот на 2019-2023 година.
Двата источноазиски соседи на Кина го зголемија увозот на оружје во 2019-2023 година. Јапонскиот увоз е зголемен дури за 155 отсто, додека увозот на Јужна Кореја забележа поскромно зголемување од 6,5 отсто.
Спротивно на тоа, кинескиот увоз падна за 44 отсто бидејќи се сврте кон зголемување на производството на сопствено оружје. Ова намалување првенствено произлезе од стратегиската промена кон замена на увезеното оружје, пред сѐ од Русија, со домашни системи.
Блискоисточни тензии
Во периодот од 2019 до 2023 година, Блискиот Исток сочинуваше 30 отсто од глобалната трговија со оружје. Саудиска Арабија, Катар и Египет беа меѓу десетте најголеми увозници во светот во тој период. Саудиска Арабија е рангирана како втор најголем увозник на оружје во светот, добивајќи 8,4 отсто од глобалниот увоз, и покрај падот од 28 отсто од нивното рекордно ниво на увоз во 2014-2018 година.
Во меѓувреме, увозот на оружје од Катар се зголеми речиси четирикратно (396 отсто) од 2014-2018 година до 2019-2023 година, што ја позиционираше како трет најголем светски увозник. САД доминираат со испораките на оружје на Блискиот Исток, со 52 отсто од вкупниот број, а потоа следуваат Франција (12 отсто), Италија (10 отсто) и Германија (7,1 отсто).
– И покрај севкупниот пад на увозот на оружје на Блискиот Исток, тој останува висок во некои држави, главно поттикнати од регионалните конфликти и тензии. Големото количество оружје увезено во последните десет години е широко користено во конфликтите во регионот, вклучувајќи и во Газа, Либан и Јемен. Некои земји во регионот на Заливот увезоа големи количества оружје за употреба против Хутите во Јемен и за да се спротивстават на иранското влијание – рече Заин Хусаин, истражувач на СИПРИ.
САД и Франција го зголемуваат извозот
СИПРИ идентификува 66 земји како главни извозници на оружје во текот на 2019-2023 година. САД, Франција, Русија, Кина и Германија, петте најголеми извозници, заедно сочинуваат 75 отсто од глобалниот извоз на оружје. И САД и Франција го зголемија извозот на оружје во последниве години. САД, како најголем светски снабдувач со оружје, го зголемија својот извоз за 17 отсто, за разлика од падот на Русија од 53 отсто.
– САД ја зголемија својата глобална улога како снабдувач со оружје – важен аспект од нивната надворешна политика – извезувајќи повеќе оружје во повеќе земји од кога било во минатото. Ова доаѓа во време кога американската економска и геополитичка доминација е оспорена од зголемената моќ – рече Метју Џорџ, директор на Програмата за трансфер на оружје на СИПРИ.
Францускиот извоз на оружје се зголеми за 47 отсто, надминувајќи ја Русија, што ја направи Франција втор најголем снабдувач. Катарина Ѓокиќ, истражувачка на СИПРИ, истакна дека Франција успешно ја искористи силната глобална побарувачка за да ја зајакне својата индустрија за оружје, особено во продажбата на борбени авиони надвор од Европа.
Македонија купува осум борбени хеликоптери
Владата соопшти дека ја усвоила информацијата од Министерството за одбрана за потребата од договор за набавка на осум повеќенаменски транспортни хеликоптери од Италија. Ваквиот договор би следувал по оние за набавка на систем за противвоздушна одбрана од Франција, возила и оклопни транспортери од САД, како и артилериски системи од Турција.
Според најавата, се купуваат хеликоптери од италијанскиот производител „Леонардо“. Набавката се однесува на „AW149“ и „AW169“, кои се два типа хеликоптери „агуста“ (AgustaWestland), со вклучена опрема и нивно одржување.
Првиот тип е со поголема носивост, до 14 патници, а другиот е со помала, до осум патници. Рокот за нивната испорака ќе биде од 24 до 36 месеци, од денот на потпишувањето на договорот. Приближно тоа би значело дека првиот ќе стигне во 2026, а осмиот хеликоптер во 2028 година.
Македонија има пари за набавката, зашто претходно го исполни критериумот на НАТО за одвојување на 2 процента од БДП за одбрана. Покрај неа, овој критериум го имаат исполнето уште само 17 членки на НАТО.
Дополнителна помош и поддршка за хеликоптерите ќе даде и Министерството за одбрана на Италија, со кое ќе се потпише договор за соработка преку италијанскиот амбасадор во Скопје.
Министерството за одбрана најави оглас за пилоти што ќе управуваат со новите хеликоптери. Тие ќе се обучуваат во Академијата на „Леонардо“ во Италија, а потоа и на домашен терен, во специјалниот тренажен центар на производителот, како и во Центарот за обука на пилоти на армијата.
