„Косово онлајн“
Додека Москва, Пекинг и Вашингтон обликуваат нова светска архитектура, Европската Унија се обидува да го зачува своето влијание на Балканот. При посетата на Скопје, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, го демонстрираше континуитетот на лицемерната политика на условување, додека словачкиот претседател Петер Пелегрини предупреди на потребата од самокритика и реформи на ЕУ. Посетата на претседателката на ЕК, Урсула фон дер Лајен, на Западен Балкан, веднаш откако претседателот на Словачка, Петер Пелегрини, беше во Скопје, ја откри длабоката суштина на денешната европска политика: недостигот од визија, самодоверба и вистинска волја да се гледа регионот како партнер, а не како геополитичка тампон-зона.
Додека светот е поделен помеѓу три големи центри на моќ – Вашингтон, Москва и Пекинг, ЕУ се обидува да докаже дека сè уште има политичка релевантност. Сепак, Балканот сè повеќе станува огледало на оваа немоќ. За време на посетата на Скопје, претседателката на ЕК ја повтори мантрата за европската перспектива на Западен Балкан. Таа зборуваше за инвестиции, инфраструктура, зелена транзиција и дигитална трансформација. Сепак, зад официјалните пораки, повторно се криеше добропозната политика – условување на пристапните преговори со промена на Уставот на С. Македонија. Брисел, кој се претставува како промотор на демократијата и владеењето на правото, испраќа порака дека политичката волја на една земја може да се промени под притисок, а суверенитетот станува предмет на трговија. Македонците веќе еднаш се согласија да го променат името на земјата, во 2018 година, и со тоа се откажаа од дел од својот идентитет. Им беше ветено членство во НАТО и забрзан пат кон ЕУ. Иако денес се во Алијансата, тие, се чини, се подалеку од кога било од Унијата. Ниту претседателката на С. Македонија, Гордана Силјановска-Давкова, ниту премиерот Христијан Мицкоски не добија никакви гаранции дека процесот на интеграција ќе продолжи дури и ако се промени Уставот. Пораката на Фон дер Лајен, објавена на социјалната мрежа Икс – „сè е во ваши раце“ – звучеше повеќе како префрлање на одговорноста отколку како искрена поддршка. Таа реченица, можеби несвесно, ја содржи целата вистина за европскиот пристап кон Балканот: Брисел сака резултати, но не сака одговорност; сака влијание, но не и обврски; сака сојузници, но не и рамноправни партнери.
Сосема поинаков тон донесе претседателот на Словачка, Петер Пелегрини, кој зборуваше во Скопје еден ден пред Урсула фон дер Лајен. Неговата порака беше јасна и невообичаено искрена за европски лидер: ЕУ го исцрпува Западен Балкан со своите политики и ризикува да изгуби генерации што веруваа во европската идеја. „ЕУ ја губи својата конкурентност. Нашиот потенцијал за иновации и истражување заостанува зад азиските земји и САД. Се соочуваме со високи цени на енергијата и закана од економска војна преку воведување царини. ЕУ мора да најде начин да се справи со овие предизвици и да покаже храброст да развие модерна економија, да инвестира во инфраструктура, истражување и развој. Сè уште верувам дека Унијата може да остане еден од водечките глобални блокови, но само ако сериозно се реформира“, рече Пелегрини во Скопје. Пелегрини ги освои симпатиите на граѓаните на С. Македонија затоа што отворено рече дека само Европа е одговорна за падот на довербата на Балканот.
Додека европските институции се закопани во сопствениот бирократски јазик и неискрени ветувања, реалноста покажува дека Брисел го изгубил компасот помеѓу принципите и интересите. Фокусот на посетата на Фон дер Лајен беше и економскиот план за Западен Балкан. Таа најави дека ЕУ ќе инвестира во енергија, дигитализација, вештачка интелигенција и зелена транзиција. Сепак, зад заводливите фрази за модернизација се крие многу прагматична пресметка: ЕУ повеќе не може да смета на стабилни резерви на енергија од Русија, па затоа се обидува да го претвори регионот во енергетски резерват и транзитен коридор. Ова не е нова политика, но сега е појасно од кога било дека Брисел го гледа Балканот низ геополитичка призма – како област што треба да ги апсорбира последиците од глобалниот конфликт меѓу Истокот и Западот.
ЕУ порано беше симбол на стабилност, заедништво и перспектива. Денес, меѓутоа, таа стана симбол на двојни аршини. Од Србија се бара да воведе санкции врз Русија, од Босна и Херцеговина се очекува политичка кохезија, додека самата Унија покажува рекордна политичка поделеност. Од Македонија се бара нова уставна промена, но без гаранции дека тоа ќе значи вистинско членство. Лицемерството на ЕУ стана очигледно и преку внатрешните противречности. Додека во Брисел се зборува за „европски вредности“, во пракса тоа се сведува на пресметки на камати. Одлуките не се донесуваат врз основа на принципи, туку врз основа на страв – од миграција, од руско влијание, од губење на пазарот. Кога се гледа пошироката слика, станува јасно дека денешната ЕУ повеќе не учествува еднакво во обликувањето на светскиот поредок. Додека Вашингтон ги води глобалните безбедносни процеси, Москва и Пекинг го прошируваат своето економско и политичко влијание, Брисел се занимава со внатрешни компромиси.
Фон дер Лајен го почувствува ова лично – и за време на нејзината посета на Пекинг, каде што беше во сенка на претседателот Емануел Макрон, и за време на нејзиниот разговор со американската администрација, каде што нејзиниот глас не беше сметан како релевантен фактор. Европа едноставно ја изгуби способноста да зборува со еден глас. И затоа сега се обидува да го замени глобалното влијание со притисок врз Балканот. Сепак, Балканот веќе не е ист. Земјите од регионот ја прогласија европската интеграција за стратешка цел, но тие сè помалку се подготвени да ја постигнат оваа цел по секоја цена, бидејќи секоја нова цена значи – губење на идентитетот, автономијата, економскиот суверенитет. Брисел се соочува со фактот дека повеќе не може да управува со регионот како порано. Ниту може да се натпреварува со инвестициите од Кина, ниту да го замени руското влијание во енергетиката, ниту да понуди јасна политичка визија. Затоа прибегнува кон стари методи – условување, бирократија и симболични посети, кои треба да покажат дека ЕУ „не го заборавила Балканот“.
Денес, ЕУ балансира помеѓу сопствените слабости и предизвиците на надворешната политика. Популизмот, екстремизмот и социјалните поделби растат во нејзините граници, додека надвор од нив се обидува да игра улога на морална сила. Во таков контекст, Западен Балкан станува тест за кредибилитетот на европската политика на проширување. Посетата на Урсула фон дер Лајен беше наменета како демонстрација на европската решителност, но заврши како потврда на европската немоќ. Нејзините зборови за иднината на регионот изгледаа празно, додека изјавите на Петер Пелегрини одекнуваа како глас на разумот во рамките на исцрпената Унија. Брисел мора да разбере дека Балканот повеќе не е област каде што може да диктира правила без последици.
Во свет каде што се формира нова глобална архитектура на моќ, регионот станува важен токму затоа што има избор – помеѓу Исток и Запад, помеѓу традиционални партнерства и нови сојузи. Ако ЕУ продолжи со политика на лицемерство, таа само ќе го продолжи сопствениот политички пад. Порано или подоцна, Балканот ќе се сврти кон оние што го третираат како рамноправен соговорник, а не како студент што постојано е загрозен од губење на „европската иднина“. Европа мора да разбере дека со ваков вид политика ќе го изгуби Балканот, исто како што веќе го изгуби своето место на масата каде што се одлучува за новиот светски поредок. Колку побрзо го сфати ова, толку побрзо ќе најде пат до сопственото закрепнување.
Автор: Жељко Шајн
