Видеотека – Рецензија за култниот филм на браќата Коен
- Ако „Крвен примерок“ го отвори патот, а „Фарго“ им донесе глобално признание, тогаш „Нема земја за старци“ го претставува врвот на нивната филмска зрелост. Тој е филм што ја исфрли иронијата за да покаже едно сурово лице на светот, создавајќи безвременско ремек-дело што ќе остане да се анализира и препрочитува.
- Со него, Итан и Џоел Коен не само што ја докажаа својата моќ да создаваат жанровски филмови со уметничка тежина туку и покажаа дека киното може да биде истовремено застрашувачко, интелектуално предизвикувачко и незаборавно
Во 2007 година, браќата Џоел и Итан Коен го претставија „Нема земја за старци“, филм што ја комбинираше суровата проза на Кормак Мекарти со нивниот веќе препознатлив режисерски потпис. Тоа не беше првпат тие да се занимаваат со теми како злото, моралот и случајноста, но овој пат резултатот беше најрадикален и најмоќен. Со четири освоени „оскари“, филмот не само што се потврди како ремек-дело на своето време туку и ја зацврсти позицијата на Коеновци како еден од најважните авторски тандеми на модерното кино.
Суштината на приказната: крвавата пустина на Тексас
Во центарот е Левелин Мос (Џош Бролин), обичен ловец што налетува на остатоци од пресметка меѓу наркокартели и пронаоѓа куфер со два милиона долари. Неговата одлука да ги земе парите ја отвора вратата кон судир со Антон Чигур (Хавиер Бардем), психопат што го олицетворува злото во најчиста форма. Шерифот Ед Том Бел (Томи Ли Џонс) е сведок и коментатор на овој процес, претставувајќи ја немоќта на старите морални кодекси пред новата немилосрдна реалност.
Трите лика – три столба на приказната
Левелин Мос – човекот што верува дека може да ја надмудри судбината. Џош Бролин, со својата воздржана игра, прикажува обичен човек во извонредна ситуација. Неговиот Мос е доволно снаодлив и решителен, но неговите одлуки ги откриваат човечката слабост и илузијата дека парите можат да купат безбедност.
Антон Чигур – апсолутното зло во човечка форма.
Улогата на Хавиер Бардем е култна: неговиот лик стана архетип на модерниот филмски злосторник. Со механичкиот глас, чудната фризура и монетата како алатка за судбина, Чигур е повеќе од психопат – тој е симбол на неизбежноста и на суровиот закон на случајот. За оваа улога Бардем доби „оскар“ за најдобар спореден актер.
Ед Том Бел – гласот на една мината епоха.
Томи Ли Џонс со неверојатна суптилност го прикажува шерифот што се чувствува како странец во сопствената земја. Бел е носталгичен лик, исполнет со меланхолија и прашања за тоа каде исчезнал светот во кој злото било препознатливо и ограничено. Неговите монолози претставуваат морална рамка на филмот.
Теми и симболика: редот пред хаосот
„Нема земја за старци“ е филм што се занимава со фундаментални теми:
Судбината – олицетворена преку оружјето на Чигур, која решава животи и смрт.
Генерацискиот јаз – Бел ја симболизира старата Америка, која се чувствува беспомошна пред новото доба.
Злото како сила – Чигур не е мотивиран од корист, туку од принцип. Тој е мрачна природна сила што се движи низ светот.
Коеновци пред „Нема земја за старци“: градители на уникатен свет
Браќата Коен уште од нивниот прв филм, „Примероци од крв“ (1984), се занимаваат со теми на насилство, судбина и морални дилеми. Таму, исто како и во „Нема земја за старци“, обични луѓе се вовлекуваат во спирала на злосторства што излегуваат од контрола.
Во „Фарго“, пак, филм од 1996 година, тие ја користат комбинацијата на црн хумор и криминал за да ја покажат истата тема – како алчноста и случајноста доведуваат до трагедии. Но додека „Фарго“ има иронија и доза човечка топлина преку ликот на Марџ Гундерсон, „Нема земја за старци“ ја брише секоја трага на комедија и ја прикажува реалноста во нејзината најсурова форма.
Стилска еволуција: од апсурд до суров реализам
Коеновци често се идентификуваат со специфичен тон – мешавина од апсурд, црн хумор и трагедија. Но во „Нема земја за старци“ тие направија пресврт: филмот е лишен од класичните комични елементи што ги карактеризираат нивните дела. Нема ексцентрични споредни ликови што носат олеснување, нема смешни ситуации во мрачни контексти. Овде владеат само тишина, страв и неизвесност. Тоа се Коеновци во нивната најстрога, најсериозна форма.
Сепак, филмот ги задржува нивните основни мотиви: случајноста како управувачка сила, моралните избори на обичниот човек и неизбежната казна што следува.
Сличности и разлики со другите дела
„Крвен примерок“ (1984) – и двата филма ја покажуваат немоќта на човекот пред сплетот на околности, но „Нема земја за старци“ е многу пософистициран и филозофски подлабок.
„Фарго“ (1996) – во двата филма имаме приказна за криминал што излегува од контрола, но додека „Фарго“ ја изразува надежта преку човечноста на Марџ, „Нема земја за старци“ завршува со резигнација и темна филозофска нота.
„Човекот што не беше таму“ (2001) – таму, како и овде, тишината и минимализмот доминираат, но „Нема земја за старци“ оди чекор понатаму во својата суровост и мрачност.
Освен овие нивни најпознати дела, браќата Итан и Џоел Коен во својата богата режисерска кариера се потпишаа на наслови како што се „Подигање на Аризона“, „Бартон Финк“, „Големиот Лебовски“, „Горење по читањето“, „Сериозен човек“, „Вистинска храброст“ и уште голем број имиња што филмската публика со задоволство ги гледаше.
Влијание врз понатамошната филмска уметност
Со овој филм, браќата Коен покажаа дека комерцијално успешен филм може да биде истовремено и филозофски комплексен. По неговиот успех, во Холивуд се појави тренд на трилери што се потпираат на тишина, на минималистички дијалози и на амбивалентни завршетоци („Сикарио“ на Денис Вилнев е чест пример што се споредува со делото на браќата Коен).
Ликот на Антон Чигур, пак, стана нова мера за филмски негативец – студен, непредвидлив и апсолутно посветен на својата логика, без класична мотивација.
Заклучок: најзрелиот Коенов филм
Ако „Крвен примерок“ го отвори патот, а „Фарго“ им донесе глобално признание, тогаш „Нема земја за старци“ го претставува врвот на нивната филмска зрелост. Тој е филм што ја исфрли иронијата за да покаже едно сурово лице на светот, создавајќи безвременско ремек-дело што ќе остане да се анализира и препрочитува.
Со него, Итан и Џоел Коен не само што ја докажаа својата моќ да создаваат жанровски филмови со уметничка тежина туку и покажаа дека киното може да биде истовремено застрашувачко, интелектуално предизвикувачко и незаборавно.
