Енергетската криза што го зафати светот ги постави владите пред дилемата дали да се држат до дадениот збор и да се почитуваат одлуките или да се наоѓа заобиколен пат за снабдување со неопходните енергенти. За големите играчи очигледно важи онаа изрека што потсетува на некои дамнешни времиња и на некои други теми: „нема да се држиме до санкции како пијан до плот“. Во последно време на светската мапа за снабдување со енергенти сѐ поголемо значење добива Каспискиот гасовод (КПЦ). Но ако се погледне списокот на најголемите акционери во гасоводот, тогаш работите стануваат појасни
Глобални игри со нафта на нафтените магнати
Деновиве медиумите со ознака „важно“ емитуваа интересна вест од светот на енергијата, поточно – нафтата! Веста одекна силно, дотолку повеќе што се однесува на ситуацијата поврзана со антируските санкции врз нејзиниот енергетски сектор.
Имено, една од најголемите американски нафтени и гасни корпорации, „Шеврон“, нема намера да одбие транспорт на нафта од Казахстан (каде што поседува сопствени депозити) преку Русија – поточно преку системот на конзорциумот на Каспискиот гасовод (КПЦ). Ова го објави Мајк Вирт, претседател на одборот на директори на „Шеврон“, во интервју за Фокс њуз.
– Ова е многу важна земја за глобалните енергетски пазари. Казахстан е најголемата земја во светот без излез на море и главен производител на енергија. Одреден број од овие испораки, значителен дел од овие резерви на енергија, оди со гасовод до Црно Море – до пристаниште на рускиот брег – рече Вирт.
Тој нагласи дека потрошувачите низ светот, вклучувајќи ги и Европа и Азија, зависат од снабдувањето со нафта од Казахстан преку КПЦ, кој не е погоден од конфликтот во Украина и антируските санкции. Тој додаде дека владите на земјите што трошат казахстанска нафта се надеваат дека ќе продолжат со испораките.
За потсетување, од 5 декември ЕУ воведе ембарго за увоз на руска нафта што се испорачува со танкери, додека нафтата што пристигнува преку цевководи е ослободена од санкции. Ембарго за увоз на руска нафта беше воведено пролетта оваа година од страна на САД, Канада и Велика Британија – но овие земји се многу малку зависни од руската нафта (околу 5 отсто од вкупните потреби на САД и Велика Британија).
Може ли да се контролира што минува низ нафтоводот?
Во тој контекст се поставува прашањето како да се контролира дека руската нафта, покрај казахстанската, нема да се извезува и преку споменатиот цевковод, кој поминува низ руската територија од Каспискиот Регион и завршува во руско пристаниште на Црно Море.
Добрите познавачи на состојбите би рекле – многу тешко или воопшто не може. Пред сѐ затоа што нема да има интерес за никакви контроли. Бидејќи светот не може без руската нафта, а неодамнешното воведување гранични цени за неа од страна на земјите од Г7 (вклучувајќи ја и целата ЕУ) може да доведе до сериозни проблеми во глобалните синџири на снабдување со црното злато. Тоа неодамна го покажа запирањето на големите танкери во турскиот теснец Босфор и Дарданелите, веднаш по воведувањето на горната граница на цената на руската нафта. И Москва има намера деновиве да објави официјален одговор, односно контрамерки против оние земји што прифаќаат воведување плафонска цена за руската нафта. Ова беше соопштено веднаш по одлуката на ЕУ, кога беше истакнато дека рускиот контраодговор ќе почека додека не се види целосната слика на светските пазари во новосоздадените услови, од која ќе зависат мерките што ќе ги преземе Русија.
Што се однесува до самиот гасовод КПЦ, интересно е што Русија пред неколку месеци веќе ги прекина испораките на казахстанска нафта во Европа преку него, наводно поради дефект на излезните пумпи во нејзиното пристаниште на Црно Море. Очигледно е дека сега сѐ е подготвено и дека вистинската работа може повторно да почне. Ова несомнено е во интерес на сите. Имено, системот КПЦ е најголемиот (и единствениот важен) пат за транспорт на нафта од Каспискиот Регион до светските пазари. Нафтоводот е долг 1,5 илјада километри и ги поврзува полињата во западен Казахстан со рускиот брег на Црно Море. Оттаму нафтата се транспортира со танкери преку изградениот терминал.
Најголеми акционери на КПЦ се Руската Федерација (преку својата компанија „Транснефт“, која се занимава со транспорт на нафта), Казахстан (преку „Казмунаигас“), а потоа и структурите на „Шеврон“, „Лукоил“, „Ексон мобил“, „Роснефт“ и „Шел“. Значи, покрај доминантните руски и казахстански државни, присутни се и клучни руски и англоамерикански компании. Сосема доволно за голем бизнис!
А антируските санкции? Кој се грижи! Сепак, тие се важни само за многу помали и послаби играчи. За нив секоја соработка со Русија е „богохулење“ и нема да го дозволат тоа додека Вашингтон не даде претходна согласност. А за големите очигледно важи онаа изрека што потсетува на некои дамнешни времиња и на некои други теми: „нема да се држиме до санкции како пијан до плот“.
Германија и Полска нарачале испораки на руска нафта и во 2023 година?
Руските медиуми деновиве објавија интересна вест, според која Германија и Полска нарачале испораки на руска нафта преку нафтоводот Дружба и во 2023 година. Ова го објави претседателот на рускиот „Транснефт“, Николај Токарев, на телевизијата Росија-24.
– Најавија дека од 1 јануари нема да купуваат нафта од Русија. И сега добивме барања од полски потрошувачи: дајте ни три милиони тони следната година и 360 илјади тони за декември, Германија веќе поднесе барање за првиот квартал – рече Токарев.
Иако за оваа вест сѐ уште нема потврди од Берлин и Варшава, со оглед на тоа што и Германија и Полска веќе најавија целосен прекин на увозот на руска нафта, очигледно е дека сѐ уште не нашле доволна и стабилна замена за истата таа да ги пополни своите рафинерии и магацини.
Ситуацијата со гасот е многу посериозна
Состојбата за Европската Унија во однос на гасот е уште потешка. До неодамна ЕУ увезуваше 155 милијарди кубни метри гас од Русија годишно, а сега, откако во голема мера се откажа поради санкциите воведени по руската инвазија на Украина, забрзано бара алтернатива.
Една од нив би можел да биде азербејџанскиот гас преку проширување на наоѓалиштето Шах Дениз 2 во Касписко Море, каде што британската БП планира да започне со пробно дупчење во првиот квартал на следната година. Втората фаза од развојот на Шах Дениз вклучува изградба на две нови морски производствени платформи поврзани со мостови, дупчење на 26 подморски бунари (до 2026 година), 500 километри подморски гасоводи и проширување на копнениот терминал за преработка на гас во Сангачал, јужно од главниот град на Азербејџан, Баку. До декември 2020 година се ископани 20 од 26 бунари, а другите шест би требало да бидат до 2026 година.
Според прогнозите на Азиската банка за развој (АДБ), вкупното производство на азербејџански гас до 2042 година ќе достигне 489 милијарди кубни метри.
Азербејџанската влада се согласи да го зголеми извозот на гас во ЕУ во 2022 година, а до 2023 година се очекува испораките за Европа да достигнат 12 милијарди кубни метри, се вели во извештајот.
Сепак, ова е сè уште многу малку во споредба со горенаведените 155 милијарди руски гас што пристигнуваа во ЕУ пред санкциите. Затоа ЕУ драстично го зголемува увозот на американски течен гас (ЛНГ), кој годинава е неколкукратно зголемен. Но и тоа е сè уште малку, па ЕУ повторно се сврте кон омразениот јаглен, како и Германија кон претходно забранетата нуклеарна енергија од својата единствена функционална нуклеарна централа, која требаше да биде затворена до крајот на оваа година, но беше пуштена поради големата енергетска криза.
Ситуацијата дополнително се усложнува со зголемената побарувачка за течен гас од Кина и Јапонија, кои станаа најголем увозник на ЛНГ, како и побарувачката од другите азиски земји што сакаат да создадат свои резерви на течен гас. Затоа, според ЕУ, сега е клучно да се обезбеди доволно висока цена на овој извор на енергија за негово најголемо можно пренасочување од азискиот пазар кон целиот пазар.
Сето тоа се всушност болни процеси и одлуки што укажуваат на длабочината на енергетската криза, која има глобален карактер, но која најмногу ја погодува Европската Унија, која е голем потрошувач на енергија и е крајно ограничена во однос на сопствените енергетски резерви. Поради ова, таа сега сака брзо да се фокусира на енергетската транзиција, односно на транзицијата кон обновливи извори на енергија – за што, повторно, најголем потенцијал гледа не во нејзината територија туку во Северна Африка. Но и тоа ќе има многу висока цена, пред сѐ за крајните корисници.
