Огромните енергетски и минерални ресурси на Венецуела се посочуваат како клучен фактор во геополитичкиот спор и во институционалниот колапс на јужноамериканската држава
Сценариото за моменталната политичка криза во Венецуела се потпира на два централни аргумента, редовно повикувани од венецуелската опозиција и владата на Соединетите Американски Држави: наводните врски меѓу чавистичкиот режим и терористичките групи и криминалните мрежи, како и тврдењата за нелегитимна природа на претседателството на Николас Мадуро по обвинувањата за измама на претседателските избори во 2024 година. Во последниве денови Вашингтон изнесе трета причина. Самиот американски претседател Доналд Трамп отворено алудираше на важноста на венецуелската нафта и наводното постоење на обврски и енергетски права запленети од американските компании во претходни судски спорови со венецуелската држава.
– Се сеќавате, тие ги зедоа сите наши енергетски права. Тие ја зедоа целата наша нафта не толку одамна, а ние ја сакаме назад – изјави Трамп, осврнувајќи се на чавизмот и неговиот спор со мултинационалната компанија „Ексон мобил“, што резултираше со заминување на компанијата од Венецуела во 2007 година.
Спротивно на одредени верувања, огромните природни ресурси на Венецуела се дел од поттекстот на оваа геополитичка криза, која секојдневно ескалира на нови нивоа на тензија. Свесна за ова, лидерката на опозицијата Марија Корина Мачадо неодамна објави видео насловено „Земја на милоста“, во кое ги повикува Венецуелците да замислат република способна да го надмине банкротот на чавизмот и ги повикува инвеститорите да ги разгледаат деловните можности и потенцијалот за раст на земјата врз основа на нејзините огромни природни ресурси.
Социоекономскиот бродолом од последната деценија создаде парадокс: земја со изобилство и посакувано богатство, сè уште значителна инфраструктура и прифатлив инсталиран капацитет, но сепак заглавена во колапс. Ова изобилство во осиромашено општество поттикна постојан мит – оној за „сиромашната богата земја“ – што стана една од големите маки на венецуелскиот национален проект.
Покрај тоа што поседува најголеми резерви од нафта во светот, Венецуела се гордее со огромни наоѓалишта на гас (шести најголеми во светот), огромни резерви на злато (најзначајни во Латинска Америка), железо (на 12-то место во светот), боксит (15-то) и дијаманти. Пред падот на режимот на Уго Чавез, земјата постигна значителен напредок во експлоатацијата и извозот на неколку од овие стоки, особено на нафта, гас, железна руда и преработени производи од алуминиум и челик, кои важат за камен-темелник на современа Венецуела. Понатаму, таа поседува значителни резерви од таканаречени реткоземни елементи, особено колтан и ториум, хемиски елементи со магнетни и спроводливи својства неопходни за модерната технологија – мобилни телефони, електрични возила, оружје и обновлива енергија. Овие богатства се сместени на подрачје со висок биодиверзитет, изобилство водни ресурси и привилегиран пристап до Карипско Море и до Атлантски Океан.
Помеѓу 2014 и 2015 година, кога нафтената индустрија го допре дното, а земјата претрпе години брутален недостиг од храна и лекови, чавизмот се потпираше на рударските ресурси јужно од реката Ориноко за да опстане. Не го стори тоа со ревитализација на компаниите за железо, боксит, алуминиум и челик, кои, под чавизмот, ја доживеаја истата судбина како „Петролеос де Венецуела“ (ПДВСА), погодени од недоволно инвестирање и лошо управување.
Во 2016 година Николас Мадуро го потпиша декретот за создавање на рударскиот лак Ориноко, површина од приближно 112.000 квадратни километри – еквивалентна на 12 отсто од националната територија – лоцирана јужно од реката Ориноко. Оваа област се смета за стратешка првенствено во однос на експлоатација на злато, но исто така и на дијаманти, колтан, никел и ретки земјени елементи, во контекст на поволни меѓународни цени. Владата тврди дека рударскиот лак Ориноко содржи повеќе од 8.000 тони злато, што би ја сместило Венецуела меѓу земјите со најголеми резерви на минералот. Исто така, се истакнуваше можноста за експлоатација до еден милион карати дијаманти, 12.000 тони никел, 35.000 тони колтан и значајни наоѓалишта на бакар. Една деценија подоцна, далеку од тоа да стане центар за развој, рударскиот лак Ориноко се претвори во опасно жариште на криминал, политичка и воена корупција и шверц, сето тоа наспроти голема еколошка катастрофа. Нема рударство од големи размери, туку хаотична и неконтролирана експлоатација.
Во трговијата со злато, чавизмот соработува со Турција и со Јужна Африка. Меѓутоа, во производството управува со мрежа од „стратешки сојузи“ со компании блиски до владејачката елита, под покровителство на Венецуелската рударска корпорација. Овие сојузи коегзистираат со нерегуларни актери како што се колумбиската герилска група Националноослободителна армија (ЕЛН), дисидентите на ФАРК и криминални банди како Трен де Арагва. Официјалните проекции од планот за рударство на владата покажуваат дека до 2025 година во овој регион треба да се произведат 79 тони злато. Податоците, сепак, се нетранспарентни и тешко се потврдуваат. Мултилатералните организации и новинарските истраги документираат дека голем дел од извлеченото злато се шверцува надвор од земјата, а само дел влегува во националната каса, по висока цена на насилство, експлоатација на трудот и на трговија со луѓе. Извештај на „Транспарентност Венецуела“ проценува дека во 2024 година само 14 отсто од вредноста на извлечените минерали стигнале до касата на централната банка, додека остатокот бил поделен помеѓу „стратешки сојузи“ и криминални групи.
Во 2023 година венецуелската влада ги прогласи каситеритот, никелот, родиумот, титаниумот и другите минерали од ретки земји за стратешки ресурси за истражување, екстракција и комерцијализација на оваа клучна суровина за технолошката индустрија. Таканаречените црни песоци – пазар на кој во голема мера доминира Кина – се појавуваат како уште една награда што американскиот претседател се надева дека ќе ја добие од својот трговски ривал преку притисокот што го врши врз ресурсите на Венецуела. Истрага објавена во ноември, наречена „Амазонско подземје“ од венецуелскиот медиум „Армандо инфо“, откри дека, иако постојат официјални записи за извоз на ретки земји преку венецуелските пристаништа, значителен дел од минералите извлечени во Гвајана нелегално се тргува со Колумбија, каде што нивното потекло се „пере“ пред да заврши во рацете на кинеските компании, водечките светски преработувачи на материјалот.
