Треба да има лидерство, но наместо тоа, гледаме грандиозни иницијативи и неподготвеност да се решат основните недостатоци
Некои дилеми во врска со функционирањето и ефикасноста на највисоката институција во меѓународните односи – ООН и нејзината примарна цел: Да го одржува светскиот мир
Обединетите нации ги имаат истите основни цели и структура како кога биле формирани во 1945 година. Нивната примарна цел, и најголема бенефиција на нејзините членки, е да го одржуваат светскиот мир. ООН ги поттикнува и помага економијата и меѓународната трговија. ООН предвидува форум за земјите за да ги унапреди нивните ставови и да ги реши конфликтите без насилство. ООН овозможува земјите од светот да соработуваат за да ги решат светските проблеми како сиромаштија, болести и деградирање на околината. Тие служат како симбол за воспоставување вистински меѓународен поредок базиран на меѓународното право и универзалните перемпторни вредности. За ваквите постулати нема ниту теоретски дилеми, но што се случува во реалноста со ООН?
Самитот на иднината на Обединетите нации (ОН) заврши, но вистинскиот и сегашен свет останува во пламен. Со сегашниот состанок на Генералното собрание на ОН – годишен ритуал каде што десетици шефови на држави доаѓаат во Њујорк – клучните прашања за улогата и иднината на Обединетите нации остануваат неодговорени. Разорната војна во Газа се прелеа и во Либан, 25 милиони се соочуваат со можност за глад во Судан, кој е разурнат од конфликтот, а смртоносната војна во Украина продолжува. Создадени пред речиси 80 години за одржување на меѓународниот мир и безбедност, ООН не успеваат да спречат или да посредуваат во кој било од овие конфликти.
Документот за исходот на самитот, Пактот за иднината, беше договорен по долги и често жестоки преговори. Опфаќа сè, од културата и спортот, климатската криза и целите за одржлив развој до човековите права, родовата еднаквост, ставањето крај на сиромаштијата, социјалната кохезија и мирот и безбедноста. Се протега на науката и технологијата, младите, реформите во финансиските институции, управувањето со податоци, вештачката интелигенција и, верувале или не, дури и вселената.
Сепак, најголемиот дел од текстот е составен од преработени и рециклирани формулации од претходно договорените документи на ОН. Јазикот е нејасен и аспиративен. Речиси и да нема конкретни заклучоци што можат да се применат што би можеле да ги унапредат високите цели на самитот.
На пример, во делот за мир и безбедност, исходниот документ не ги адресира причините за забрзаниот пад на посредувањето на ОН и кризата во мировните сили на ОН во последниве години. Во една земја по друга, страните во конфликт ги заобиколуваат или ги отфрлаат добрите функции на генералниот секретар и повикуваат на заминување од мировните операции.
Наместо да се занимава со овие прашања, документот повикува на „преглед“ на мировните операции и на повеќе глобални состаноци „за да се разговара за прашања што се однесуваат на мировните операции, градењето на мирот и конфликтите“. Во класичната традиција на ОН, кога нема одговори или пат напред, ОН повикува на повеќе извештаи и состаноци.
Во време кога масовните злосторства и рушењето на владеењето на правото сѐ повеќе се норма, како што се гледа во Газа, единствениот „нов“ јазик во документот е барањето до генералниот секретар да ја „процени потребата“ за повеќе ресурси за нејзината канцеларија за човекови права.
Грандиозните иницијативи како Самитот на иднината не се нови. Минатите генерални секретари повикаа на глобални самити, кои не постигнаа многу. На починатиот Бутрос Бутрос-Гали треба да му се припише заслуга за унапредувањето на реформите на ОН со помала помпа. Неговата Агенда за мир од 1992 година го отвори патот за проширени мировни операции на ОН, зголемено посредување предводено од ОН и дискретни напори за спречување конфликти низ светот, истовремено намалувајќи ја надуената бирократија во секретаријатот на ОН со укинување на повеќе од илјада работни места.
Под водство на покојниот Кофи Анан, извештајот „Во поголема слобода“ од 2005 година е заслужен за развивање на концептот на целите за одржлив развој, создавање нова архитектура за градење мир и нов совет за човекови права како алтернатива на дискредитираната комисија за човекови права. Иако овие иницијативи поставуваат и нови и конкретни идеи, нивното влијание е ограничено. Поранешниот генерален секретар Бан Ки-мун, на својот скромен начин, не повика на специјални самити. Наместо тоа, тој ефективно ги искористи постојните глобални форуми за да се залага за повикот за акција за климатските промени.
Спротивно на тоа, придонесот на актуелниот генерален секретар,Антонио Гутереш на Самитот на иднината немаше фокус, конкретни и остварливи предлози и храброст. Ова наведе многу набљудувачи да го гледаат како вежба за односи со јавноста, дизајнирана да ја одржи напнатата слика на ОН и да ги ублажи вистинските пропусти на организацијата.
Самитот беше пропуштена можност да се разговара за некои од фундаменталните прашања што ја мачеа организацијата. Меѓу нив се ќор-сокакот во Советот за безбедност и поддршката за реформи од постојаните пет членки (Кина, Франција, Руската Федерација, Обединетото Кралство и САД); почитување на меѓународното право, неказнивост и спречување масовни злосторства; разочарувачките перформанси и недостатоци во структурата на советот за човекови права и сомнителните перформанси на комисијата за градење мир. Занемарена, исто така, беше потребата за повторно откривање на улогата на ОН во мирот и безбедноста, како и да се реформира надуената бирократија на ОН изградена на покровителство, со клучните оддели на секретаријатот контролирани од три постојани земји членки. Постои потреба да се преиспитаат улогата, назначувањето и независноста на генералниот секретар; и како генералното собрание би можело да се „оживее“ и да се отвори за недржавните актери.
И покрај овие недостатоци, потребата од ОН е поголема од кога било во услови на новите глобални закани за мирот и ескалацијата на предизвиците на климатската криза. Илјадниците персонал на ОН распоредени во жариштата низ светот ги заслужуваат нашата почит и признание. Тие заслужуваат и поголемо лидерство и визија.
Џамал Беномар
Авторот е поранешен генерален потсекретар на ОН и поранешен специјален пратеник за Јемен
