Како што летото се претвора во есен во Европа, влогот на енергетската криза на континентот брзо се зголемува, без да се гледа крајот. Иако блиската причина за сегашниот скок на цените е конфликтот во Украина, сепак нејзините корени се многу подлабоки. Всушност, тоа беше неизбежен резултат на европската неактивност и ограничениот фокус, поточно нејзиниот неуспех да изгради вистинска енергетска унија и нејзиниот единечен фокус на спроведувањето на Европскиот зелен договор.
На енергетскиот фронт беше стопирано пуштањето во функција на гасоводот „Северен тек 2“, кој требаше да носи руски гас директно до Германија. Дури и гасоводот „Северен тек 1“ е затворен, барем засега, по повеќе од една деценија во функција. ЕУ се насочи кон долго незамисливата, а можеби и неостварлива цел за целосно ставање крај на својата зависност од рускиот гас. Обемот на таа задача беше очигледен од неодамнешното обраќање на претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лејен, која предложи голем број опсежни енергетски мерки, но не успеа да наметне ограничување на цената на увозот на руски гас. Забрзаната промена кон обновливите извори на енергија би требало да ја унапреди оваа цел. Но трката за наоѓање алтернативи за рускиот гас донесе и помалку климатски промени, вклучувајќи и оживување на употребата на јаглен. Ништо од тоа не го спречи растот на цените на енергијата, што значително придонесува за економската несигурност во Европа.
И покрај овие предизвици, унифициран пристап за справување со енергетската криза, а камоли создавање енергетска унија никаде нема. Противењето на францускиот претседател Емануел Макрон за завршувањето на гасоводот „Миди-Каталонија“ (Мидкат), кој би транспортирал гас од Алжир преку Шпанија до остатокот од ЕУ, ја одразува кратковидната перспектива што продолжува да го кочи напредокот. Проектот „Мидкат“ има поддршка од шпанскиот премиер Педро Санчез, португалскиот премиер Антонио Коста и германскиот канцелар Олаф Шолц.
Се појави дури и во „Репауер ЕУ“, патоказот за намалување на зависноста на Европа од руските фосилни горива, како еден од трите „постојни проекти од заеднички интерес“ што Европската комисија вети дека ќе ги „поддржи и охрабри“. Сепак, иако повикува на „европска солидарност“, Макрон инсистира дека гасоводот „нема да го реши европскиот проблем со гасот“. Вистинската причина за ова противење, сепак, веројатно лежи дома.
Како и остатокот од Европа, Франција се соочува со зголемена инфлација, поттикната од зголемените цени на енергијата. Но притисокот врз Франција се дополнува со загубата на енергија од половина од нејзините 56 нуклеарни реактори, кои не се во функција поради одржување и истраги за проблеми со корозија. Тие реактори претходно обезбедуваа приближно две третини од електричната енергија на Франција и ѝ овозможија да стане најголемиот извозник на енергија во Европа во изминатата деценија. Тоа ја остави Франција ранлива. Според една неодамнешна анкета, само 51 отсто од Французите веруваат дека нивниот претседател е „на висина на задачата“ во моментот. Со одбивањето на „Мидкат“, Макрон можеби се обидува да и заштити оштетениот енергетски систем на Франција и сопствената политичка позиција.
Сепак, на крајот, аргументите на Макрон против гасоводот се неубедливи. За почеток, тој тврди дека двата постојни гасовода меѓу Франција и Шпанија се недоволно искористени, бидејќи работат со 53 отсто од нивниот капацитет од февруари. Но, според извори во секторот, од март досега тие гасоводи работат со полн капацитет повеќе од 20 отсто од времето. Во секој случај, енергетската инфраструктура треба да има доволен капацитет да не помине низ невообичаено тешки времиња. Во спротивно, недостигот е неизбежен. Макрон, исто така, тврди дека завршувањето на гасоводот „Мидкат“ ќе потрае премногу долго за да се направи разлика во решавањето на тековната криза. Но тоа е опасно краткорочно размислување. Високите цени на бензинот нема да исчезнат наскоро, дури и според најконзервативните проекции. Конечно, Макрон тврди дека „Мидкат“ е некомпатибилен со еколошките цели на ЕУ. Меѓутоа, гасоводот може да се пренамени за транспорт на водород, кој нашироко се очекува да биде, според зборовите на Фон дер Лејен, „голема промена“ за Европа.
„Репауер ЕУ“ промовира инвестиции во „инфраструктура подготвена за водород“ за поврзување на Пиринејскиот Полуостров со европската мрежа и за искористување на „долгорочниот потенцијал за обновливи извори на водород“.
Тековната наука сугерира дека транспортот на водород по цевковод не само што е изводлив туку, всушност, претставува многу поефикасна опција, и во однос на зачувувањето на енергијата и трошоците, отколку транспортот со жици со висок напон.
Макрон едвај е првиот лидер на ЕУ што одржува менталитет „секоја земја за себе“, иако јавно се залага за солидарност, за да се надминат заедничките предизвици. Сегашната криза треба да послужи како повик за будење. ЕУ мора да ги почитува принципите на својата енергетска политика, како безбедност на снабдувањето и достапност, кои долго време ги земаше здраво за готово, бидејќи се фокусираше исклучиво на одржливост. И тоа мора повторно да го зајакне напредокот кон енергетската унија.
Секоја членка на ЕУ ќе продолжи да го следи енергетскиот микс што најдобро ѝ служи на нејзините национални интереси. Но ништо не би им послужило на националните енергетски интереси на европските земји повеќе од единството.
Авторка: Ана Паласио е поранешна министерка за надворешни работи на Шпанија, поранешна потпретседателка и главна советничка во Светската банка. Актуелно е професорка на универзитетот „Џорџтаун“
