ЕУ е подготвена за огромен скок кон понатамошна интеграција
Клишето дека европските земји се обединуваат само пред непосредна катастрофа е доловено во често цитираното тврдење на Жан Моне дека „Европа ќе се прави во кризи и тоа ќе биде збир од решенијата усвоени за тие кризи“. Но тоа клише ја побива докажаната способност на ЕУ да продолжи со подлабока интеграција како намерна, долгорочна политичка цел. Земете го создавањето на единствениот пазар во 1980-тите, усвојувањето на еврото во 1990-тите и апсорпцијата на екскомунистичкиот блок во 2000-тите. Сите овие процеси ја поврзаа Европа поблиску заедно – не како очајни одговори на акутните кризи, туку како производи на амбициозни политички избори за здружување на поголем национален суверенитет. Достигнувањата изгледаат уште позабележителни кога ќе се земе предвид колку брзо се исполнети.
Оваа малку корективна историја вреди да се има на ум кога се оценува повикот упатен од претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, во говорот минатата недела, да се направи ЕУ подготвена да прифати нови членки во 2030 година. Предлогот е всушност вид потег при што ЕУ се покажа како вешта да го прави одново и одново.
Интервенцијата на Мишел сама по себе не го прави поверојатен приемот на нови членови. И тоа не е ново – експертите за надворешна политика предложија цел за подготвеност до 2030 година претходно оваа година. Мишел само ги турка вратите, кои веќе се принудени да се отворат поради политичка потреба.
До крајот на оваа година, лидерите на ЕУ мора да одлучат дали да отворат формални преговори за членство со Украина. Незамисливо е да одбијат да го сторат тоа. Киев ја извршува својата домашна задача доволно добро што Европската комисија ќе му даде позитивна оцена во претстојниот формален преглед. И скапата контраофанзива на Украина ќе натрупа политички притисок врз нејзините сојузници во ЕУ – или да го награди успехот со напредок на нејзиниот пат кон европската интеграција, или да не ги додаде нејзините неволји со блокирање. Исто така, сега е прифатено дека ако Украина оди напред, тоа мора да го направат и другите потенцијални членки, вклучувајќи ги и земјите од Западен Балкан.
Значи, прашањето не е дали ќе почнат преговорите, ниту како или кога ќе завршат, туку како ќе го трансформираат самиот блок. Веќе се водат две дебати.
Првиот се однесува на способноста на ЕУ да донесува одлуки доколку се приклучат потенцијалните членки, зголемувајќи ги бројките од 27 кон средината на 30-тите. И Франција и Германија ја истакнаа потребата од реформирање на одлучувањето пред приемот на нови членки. На моменти ова се сметаше како начин да се поттикне проширувањето.
Француско-германската работна група го започна на почетокот на годината. Во мај, германскиот министер за надворешни работи беше домаќин на нова „група пријатели за гласање со квалификувано мнозинство“ во надворешната и безбедносната политика, за да ги замени сегашните барања за едногласност. Дури и од земја традиционално скептична за интеграцијата, Данска, која присуствуваше како набљудувач – нејзиниот министер за надворешни работи го прекрши своето претходно табу за мнозинско гласање во ЕУ. Се зборува за оддалечување од едногласноста и во други области, како што се даночните прашања.
Наспроти овие апели за повеќе мнозинско гласање, полскиот премиер Матеуш Моравјецки тврди дека многуте одлуки донесени по пандемијата и војната во Украина докажуваат дека едногласноста не е пречка за решителност. Покрај тоа, многу престолнини ќе бидат сочувствителни на поентата на Мишел дека едногласноста е самата политичка сила. Дури и пријателите на мнозинството признаваат дека се потребни заштитни мерки за да се почитуваат клучните национални интереси.
Втората дебата е – неизбежно во повеќенационална унија – за парите. Мишел јавно го кажа она што многу главни градови веќе го признаваат: дека следниот повеќегодишен буџет на ЕУ, за 2028-2034 година, ќе треба да се подготви за евентуално поголемо членство. Тоа значи дека разговорите за буџетот, традиционално најболниот и најисцрпувачки момент во политичкиот циклус на блокот, ќе бидат уште потешки следниот пат.
Јасно е дека ако Украина или други кандидати се приклучат, клучот за прераспределба ќе ги фаворизира поновите, посиромашните членови. Многу сегашни нето-приматели ќе станат нето-придонесувачи, бидејќи денешните нето-плаќачи нема да прифатат едноставно зголемување на нивните плаќања за да ги покријат потребите на новодојдените. Но ниту ќе можат да се спротивстават на притисокот за поголем вкупен буџет, особено со оглед на императивот за повеќе инвестиции во заедничките европски приоритети како што се нето нула емисии, енергетска безбедност и одбрана.
Секој седумгодишен буџетски круг произведува залудни разговори за поголеми средства во замена за фундаментална реформа за тоа како се трошат. Ова може да биде време кога политичките услови се погодни таквиот разговор да се претвори во дело. Огромната тежина на новите приоритети во комбинација со проширувањето може да биде она што го надминува отпорот кон реприоритизирање на старите трошоци. И за првпат постои модел – фонд за закрепнување по пандемијата – за тоа како да се поврзат фондовите на ЕУ со политички договорените пресвртници и заеднички приоритети, наместо едноставно да се даваат пари од богатите на сиромашните земји.
Изминатите три години на криза произведоа покохезивна ЕУ, како што предвиде Моне. Но тоа реактивно единство можеби не е ништо во споредба со намерниот скок што лидерите на ЕУ ќе го започнат во остатокот од деценијата.
Мартин Сандбу
