Вчерашниот изумрен свет
Пред некој ден, во новиот, прекрасен свет, купувајќи нешто на киоскот, сум го спуштил мобилниот телефон меѓу весниците, за да побарам ситни пари по џебовите. Тоа значи дека постојано го носам мобилниот в рака, иако имам и џеб и чанта. Некако ми се чини НЕОДГОВОРНО, додека пешачам од точката А до точката Б, да не гледам во неговиот екран (го држам исклучено „ѕвончето“), за да видам кој и зошто ме бара. Веќе тоа укажува на една хероинска зависност од тој „паметен“, дигитален уред. Укажува и на една дигитална невроза – дека мораш во секое време да бидеш достапен, дека нешто важно ќе се случи без тебе. И бидејќи рацете ми требале за да извадам пари од џебот, сум го спуштил мојот мозок на киоскот. Сум платил, сум заминал, а мојот мозок останал таму.
Сите знаеме каква паника чувствуваме кога не знаеме привремено каде ни е мобилниот. Во новиот свет, во дневната соба, пред да се замине на работа или училиште, најчесто повторуваната реченица е: „Го видел ли некој мојот мобилен“, а втората – „Заѕвони ми, те молам, да го најдам“. Таква паника ме фати и мене кога стигнав дома и установив дека сум останал без секаква меморија, без контакт со светот, без ниеден број. Со трчање се вратив до киоскот и со олеснување го зедов телефонот од подадената рака на продавачката. Се чувствував како Мојсеј кој од Господа ги добил заповедите.
Враќајќи се дома, размислував: 23-129, бројот на тетка ми Рада и на тетин Мите; 53-890 (подоцна кога се намножија телефони по Скопје, стана 253-890) – тоа е домашниот, во Влае; 27-773, бројот на мајка ми Вера во ОУ „Вера Циривири Трена“, каде што работеше како наставничка. Се сетив дека дома имавме стар, светлосин, порцелански телефон во ходникот, со бројчаник, тешка слушалка и кабел вклучен во ѕидот. Имавме и двојник (соседот) – користевме иста линија (иако имавме различни броеви), па често се случуваше, кога сакаш да телефонираш – да ја кренеш слушалката, ама да не го слушнеш она „тит-тииит, тит-тииит“. Таа штама значеше дека двојникот зборува и дека треба да почекаш. Да почекаш? Нашиве деца не знаат да чекаат, сакаат сè веднаш. Нив би ги нервирало и ако треба да „вртат броеви“ на бројникот, зашто се навикнати на „клик“, на притискање копче и ИНСТАНТНО задоволување на нивните потреби. Се сетив и дека покрај телефонот стоеше едно црно нотесче во кое, по азбучен ред, беа запишани сите важни телефонски броеви. Но тоа ретко се отвораше, зашто ги знаевме напамет.
Откако дојде мобилниот телефон, заборавивме да помниме. Враќајќи се дома со мојот одново пронајден мозок во раката, пробав да се сетам кој е бројот на мобилниот на мојата сопруга. На моите деца. На некој мој пријател. Резултат: нула. А сè уште ги помнам броевите од пред 50 години?! Па се сетив дека дури, во „Студентски збор“, додека чекавме да дојдеме на ред за „планирање“ на страниците што ги уредувавме, игравме една игра: на лист ќе напишевме десет телефонски непознати броеви и си дававме време да ги запомниме. Правевме свои мнемотехники, техники на помнење – на пример, 23-129 се помни по тоа што по ред одат 2 и 3, а 129 – 12 апостоли, и 9 – свет број. Убедлив гениј во меморија и мнемотехника беше мојот другар Роберт Шотаровски, новинар и уредник на „Студентски збор“. (Понатаму, кога во серијалов ќе пишувам за важни институции од вчерашниот покоен свет, ќе им посветам по една посебна колумна и на најважните личности).
И вистина – зошто да помнам, кога уредот помни место мене? И точно ми кажува и кој ме бара, а кога некого барам, ми бара само име. Тоа е голема придобивка, зашто и човековиот мозок работи според принципот на меморија: наместо да помни 53-890 и 23-129, може да запомни нешто попаметно. Може да сознае нешто, да стекне некое корисно знаење. Ама изгледа дека таа „ослободена меморија“ не ја користиме за знаења. Не сакаме да помниме. Еве, мојот син (9), ослободен од обврската да помни бидејќи има „уред“, речиси редовно го заборава спортското шишенце за вода на училиште; другиот (7) ги заборава патиките. Кога им забележав дека ништо не помнат и дека од овде до онде забораваат по што сум ги пратил (да купат), рекоа дека ќе го навијат алармот во 14 часот, кога завршува училиштето, за да се сетат да ги земат патиките и шишето. А ако ми треба нешто да ми купат на враќање, да им напишам списоче на Вибер. И решен проблем. Тоа се убави придобивки. Ама мозокот не е вклучен во таа активност. А главна работа на мозокот е да помни и да размислува над она што го запомнил.
Се сетив потоа и дека во новиот свет и честитањето роденден стана техничка работа, зашто „паметниот уред“, на Вибер, точно во 00:00 ти дава „нотификација“ (каков сложен збор за – белешка, информација) кому му е роденден. Некогаш ги знаев родендените на драгите луѓе, а денес немам ЕМОТИВНА ОБВРСКА да помнам родендени. Друг помни место мене. Порано, кога помневме родендени, се делевме на ВНИМАТЕЛНИ (кои се сетиле на нечиј роденден) и НЕВНИМАТЕЛНИ. Денес, кога телефонот ќе ни јави дека некому му е роденден, често немаме време ни да го кликнеме она веќе напишано Happy birthday.
Последиците се уште пострашни на колективно ниво. Поединец без меморија е во амнезија, ама народ без меморија е во – исчезнување. Доволно е само да се префрлиме од единка на колектив, па да ни стане јасно каква катастрофа се случи со онаа политика што ни тврдеше (сега стивнаа) дека минатото е ништо, а иднината сè, и дека сме примитивни, националистички робови на минатото, кои не ја гледаат светлата иднина на ЕУ и планетата Земја воопшто. Денешниот антиисторицизам и на глобално ниво е последица од дигиталната револуција на новиот прекрасен свет: тоа е последица на нашата ослободеност од обврската да ПОМНИМЕ. Не сфаќаме дека ако немаш минато, немаш ни иднина. Во хинду јазикот, јазик на 330 милиони говорители, еден ист збор се користи и за минато и за иднина: тоа е зборот КАЛ, кој сосема случајно прави не баш пријатна асоцијација на нашиот збор: кал, блатиште. КАЛ на хинду јазикот значи и минато и иднина. Тоа е идеална метафора за тоа дека и свртеноста САМО кон минатото и свртеноста САМО кон иднината е фрлање во кал (едно е калта на историјата, друго е калта на електронската галаксија заинтересирана само за УТРЕ), но и едното и другото ја исклучуваат сегашноста. Само свртеноста и кон минатото и кон иднината на она хинудско КАЛ го определува СЕГА.
Сегашноста мора да има минато, зашто „денес“ добива смисла само по однос на „вчера“, а утре по однос на вчера и сега. Да не се однесуваме кон историјата како да сме го нашле замислениот мобилен телефон на Гоце Делчев (кој ги запомнил сите негови контакти, разговори, мисли, преписки, локации), и тоа – дека сме го нашле заборавен на неолибералниот капиталистички киоск на прекрасниот нов свет, па сакаме да се ослободиме од него. Само затоа што е стар модел, со копчиња, а не е со скрин-тач. Со тоа се ослободуваме од ИСТОРИЈАТА, која, за жал, Гоце не можел да ја складира на Гугл клауд. Затоа сме должни да ја чуваме И НАУЧИМЕ нашата историја. Да почнеме да помниме, да ја совладаме историската амнезија.
