Покрај тоа што храната се набавува од места каде што ја има во изобилство и се носи онаму каде што е потребна, трговијата ги поддржува работните места, егзистенцијата и приходите. Но премногу често меѓународните пазари за храна и земјоделство функционираат слабо, поради субвенциите што ја нарушуваат трговијата и високите нивоа на заштита, кои, всушност, претставуваат два проблема што се влошија во последниве години
Помеѓу зголемениот глад и изгледите за уште поголем недостиг од снабдување, над глобалниот систем на храна се надвиснати темни облаци. Не само што конфликтот во Украина го ограничи пристапот и ги зголеми цените на храната и ѓубривата туку и екстремните временски настани го нарушуваат производството, а економските падови ја намалија способноста на луѓето да си дозволат соодветна и квалитетна исхрана. Климатските промени ги поттикнуваат сушите и го влошуваат недостигот од вода, додавајќи се на листата на закани со кои се соочува земјоделското производство.
Напредокот во справувањето со гладот и неухранетоста веќе беше во застој пред пандемијата. Сега, Светската програма за храна проценува дека бројот на луѓе што се соочуваат или се изложени на ризик од акутна несигурност во храната (дефинирани како оние што „немаат редовен пристап до доволно безбедна и квалитетна храна за нормален раст, развој и активен, здрав живот“) се зголеми за повеќе од 200 милиони од 2019 година. Значително далеку од исполнување се клучните глобални цели како што е втората цел за одржлив развој на Обединетите нации, која ги обврзува земјите да му стават крај на гладот до 2030 година, да ја подобрат исхраната и да промовираат одржливо земјоделство.
Трговијата е од клучно значење за постигнување на безбедноста на храната, како што истакнаа 164-те членки на Светската трговска организација (СТО) на 12-та министерска конференција (MC12), која се одржа минатиот јуни. Освен основната улога како подвижна лента за набавка на храна од таму каде што е во изобилство и носењето до онаму каде што е потребна, трговијата поддржува работни места, егзистенција и приходи. Таа е клучен фактор за одржливо и ефикасно користење на дефицитарните глобални ресурси.
Но многу често меѓународните пазари за храна и земјоделство функционираат лошо, поради проблеми како што се субвенциите што ја нарушуваат трговијата и високите нивоа на заштита. Во многу региони, постојаната недоволна инвестиција во истражување, услуги за проширување и инфраструктура за поврзување на пазарот доведе до ниска и стагнирачка земјоделска продуктивност. Членките на СТО презедоа некои важни чекори за решавање на овие проблеми. Во 2015 година, тие се согласија да ги укинат субвенциите за извоз на земјоделски производи, плаќања што ја покриваат разликата помеѓу домашните трошоци и цените на меѓународниот пазар, за кои нашироко се гледа дека го нарушуваат производството и им штетат на земјоделците во другите земји.
Употребата на таквите субвенции драстично опадна, од речиси седум милијарди долари во 1999 година на под 12 милиони долари во 2020 година. Но податоците на ОЕЦД покажуваат дека вкупната јавна поддршка за земјоделскиот сектор во 54 напредни економии и 11 големи пазари во развој достигна 817 милијарди долари во 2019-2021 година. Само 207 милијарди долари од тоа беа за општи услуги, како што се истражување, обука или плаќања на потрошувачите.
Другите програми за поддршка често ги поттикнуваат неодржливите модели на производство и потрошувачка и исто така ја поткопуваат рамноправната конкуренција на глобалните пазари. Додека просечните царини за земјоделски производи беа околу шест отсто во 2020 година, многу земји задржаа премногу високи царини за одредени производи, при што врвовите достигнуваа 1.000 отсто.
На почетокот на оваа година цените на храната веќе достигнаа високи нивоа во однос на претходно, а меѓународните агенции почнаа да предупредуваат на растечкиот глад. Тогаш конфликтот во Украина многу ја влоши состојбата. Цените се искачија на рекордно високо ниво, а мониторингот на СТО покажа дека многу влади реагираа со ограничување на извозот на храна, потенцијално олеснувајќи ги тензиите дома, но влошувајќи го недостигот на други места во светот.
Членовите на СТО колективно се обврзаа да ги ослободат хуманитарните набавки на Светската програма за храна од извозните ограничувања, заштедувајќи ѝ време и пари на агенцијата за давање помош на милиони ранливи луѓе. Тие ветија дека ќе ја одржат отворена трговијата со земјоделска храна и ќе ги минимизираат трговските нарушувања што произлегуваат од вонредните мерки. Членовите се согласија на обврзувачки договор за намалување на годишните јавни трошоци од 22 милијарди долари за штетните субвенции за рибарство, што ќе придонесе за безбедноста на храната и егзистенција преку подобрување на состојбата на морските живеалишта.
Но, во текот на изминатиот месец, извозните рестрикции на храна, добиточна храна и ѓубрива се зголемија, менувајќи го претходниот тренд на намалување. Вкупно има воведено 52 такви мерки воведени од февруари и сè уште се во сила. СТО работи напорно преку мониторинг, транспарентност и своето влијание за да ја намали оваа бројка, но тоа останува причина за глобална загриженост.
За трговијата да придонесе за поодржлив и поправеден глобален систем на храна ќе бидат потребни поголеми напори за усогласување на трговските, еколошките и прехранбените политики. Неопходен е холистички пристап за управување со начинот на кој храната се произведува, дистрибуира и консумира за да се одржи доволно снабдување, да се одговори на климатските и другите еколошки ризици, да се обезбеди одржливо користење на земјиштето и да се управува со оскудните водни ресурси. Итно е потребно да се ажурира правилникот на СТО за трговија со земјоделски производи, бидејќи треба да се создаде подобра рамка за поттикнување за инвестиции во секторот.
За да се најдат решенија за зголемената несигурност во храната, мора да се прошири дијалогот и да се истражат системските двигатели на проблемот. Со посилна база на докази, членките на СТО ќе имаат подобро разбирање за тоа како може да се искористи трговијата во целост за да се подобри пристапот до храна за секого.
Нгоци Оконџо-Ивеала е генерална директорка на Светската трговска организација и поранешна управна директорка во Светската банка
