Ролеркостерот на економијата и примери за историските подеми и падови на неколку држави
Историјата изобилува со пропаднати империи, исчезнати народи, заборавени култури… Тркалото на историјата е безмилосно, па често ги претвора поранешните освојувачи и богати луѓе во сиромашни. Поранешните владетели денес се заборавени или сосема ирелевантни во денешниот свет. Истото тоа важи и за богатството и развојот. Делови од светот што во изминатите векови беа центар на светската трговија и со највисок животен стандард денес се сиромашни. „Геополитика“ со кратка анализа опсервира драстични примери на држави во светот што минале и сѐ уште „се возат“ по стравотен економско-финансиски ролеркостер
Процесот на транзиција на едно општество од богато во сиромашно понекогаш е многу долг, толку бавен што е незабележлив, а понекогаш финансиско-економското пропаѓање на цели земји се случува за неколку века. Не се работи за економска криза, бидејќи економските кризи постојано доаѓаат и си одат. Година или две падови нема да ги осиромашат државата и општеството долгорочно, една криза не ги уништува државите и општествата.
Не се работи за тоа. Дури и ако се игнорира вековниот историски контекст, во кој може да се наброи изобилство на земји и општества што некогаш биле богати, а сега се сиромашни, постојат примери на оние што успеале за само неколку децении. Некогаш биле најбогати земји во светот, или во регионот, но денес се синоним за сиромаштија и економски проблеми.
Аргентина: Пред сто години беше побогата од Германија и Франција
Со генерации, Аргентина е синоним за економска криза, политичка нестабилност, социјални протести, прекумерен јавен долг, колапс на националната валута и банкрот. Тој впечаток е сосема оправдан, бидејќи дури во 21 век таа земја банкротираше трипати: во 2001, 2014 и 2020 година. Историски гледано, земјата на вечната криза беше поразвиена и побогата од повеќето земји од Западна Европа не толку одамна. Според податоците на ОЕЦД, Аргентина во 1910 година имала повисок БДП по жител од Шпанија, Шведска, Италија, Франција, Германија и од Холандија. Денес, нејзиниот БДП по жител е само меѓу 40 и 55 отсто од споменатите европски земји.
Аргентина со децении им служи на економистите како извор на предупредување за тоа како не треба да се водат фискалните и монетарните државни политики. Тоа уште повеќе служи како предупредување за тоа до што водат политичката нестабилност и одбивањето да се соочат со фактите. Имаше периоди кога Аргентина закрепнуваше неколку години, но многу брзо се враќаше на старата политика што доведе до проблеми. Всушност, постои шема од средината на минатиот век.
Погрешните економски политики доведуваат до криза, која обично е придружена со висок раст на цените (хиперинфлација). По извесно време, има доволна политичка и општествена свест дека се потребни промени, кои се обидуваат да се финансираат со заем од ММФ по поволни услови, но со услов да се спроведат структурни реформи.
Тоа секогаш повлекува одредена цена. Има социјален и политички отпор поради новите проблеми, кои се резултат на обидите за стабилизација, па целиот систем брзо се враќа на старите навики, т.е. политики. Наскоро следува банкрот, а целиот циклус повторно започнува. Без разлика која година ќе ја изберете во последните неколку децении, Аргентина беше во некој дел од опишаниот циклус.
Венецуела во средината на 20 век беше една од најбогатите држави во светот
Друга земја од Јужна Америка со право заслужува да биде окарактеризирана како земја што некогаш била богата, а денес е (релативно) сиромашна. Станува збор за Венецуела, позната во изминатата деценија по сиромаштијата и бедата, недостигот од храна. Пред тоа, во првата деценија на 21 век, беше познат како „социјализам што функционира“. Дури и нобеловецот за економија Џозеф Стиглиц, поранешен потпретседател и главен економист на Светската банка, ги пофали економските политики спроведени во Венецуела од Хуго Чавез во 2007 година. Тој тврдеше дека високата инфлација, тогаш околу 20 проценти, не е „нужно“ економски проблем.
Хуго Чавез, подоцна претседател на Обединетата социјалистичка партија на Венецуела, дојде на власт во 1999 година. Тој владееше до 2013 година и како гласен противник на капитализмот воведе типични социјалистички политики. Повеќето компании во земјава се национализирани, воведена е контрола на цените, трошењето на дефицитот се користи за финансирање голем број инфраструктурни и социјални програми, се контролира курсот на валутата (за да може да се спроведе дефицитното трошење) итн.
Позитивните резултати беа видливи во првите неколку години, иако ништо особено подобро во споредба со другите јужноамерикански земји што не спроведоа такви екстремни политики, туку уште полошо. На пример, стапката на сиромаштија опадна, но уште повеќе опадна во околните земји на Јужна Америка како Бразил, Перу и Колумбија. Резултатите од политиката на Чавез беа подобри отколку во околните држави, но факт е дека тие беа краткотрајни. Венецуела веќе во голема мера е зависна од нафтата, т.е. приходите од продажба на нафта, а до моментот на смртта на Чавез оваа зависност се зголеми.
Парадоксално, Венецуела буквално „плови“ по богатство затоа што ги има најголемите докажани резерви на нафта во светот. Звучи шокантно, но во 1950 година Венецуела беше една од петте најбогати земји во светот мерено според БДП по жител, побогата од поголемиот дел од Западна Европа и четири пати побогата од Јапонија.
Либерија беше една од најбогатите земји во Африка и побогата од голем дел од Источна Европа
Иако никогаш не можеше да се рангира меѓу најбогатите земји во светот како Аргентина и Венецуела, Либерија беше една од најбогатите земји во Африка и побогата од голем дел од Источна Европа. Денес таа е само уште една сиромашна африканска земја и една од најсиромашните не само во светот. Во 1950 година, таа имаше повисок БДП по жител од земјите како Бугарија, Романија и Албанија. И тоа не беше нејзиниот врв. Помеѓу 1950 и 1970 година, Либерија доживеа силен економски раст и влезе во 1970-тите речиси двојно побогата од другите западноафрикански земји како Гана, Мали и Сенегал. Главната индустрија беше производството на природна гума, на која отпаѓаше огромното мнозинство на извозот. Земјата беше еден од најголемите извозници на тој производ во светот.
Во 60-тите години на 20 век, таа стана една од земјите со најголема флота на бродови по тонажа, бидејќи даноците и регулативите поттикнаа многу меѓународни бродски компании да ги регистрираат своите бродови во Либерија. Ископувањето и извозот на железна руда исто така беа високоразвиени, а Либерија беше светски позната по извозот на железна руда. Како главен извозник, земјата имаше силен трговски суфицит, финансискиот сектор се развиваше. Но што се случи?
Во време на раст, државата се задолжуваше премногу, па отплатата на долгот стана сериозен проблем веќе во раните 60-ти. До средината на 60-тите години на 20 век, една петтина од државните приходи веќе отишле за отплата на јавниот долг.
Либерија западна во истиот проблем во кој со децении западнаа речиси сите африкански земји што се главни извозници на суровини, како злато, железо, бакар, нафта итн. Охрабрени од високите цени на суровините на светскиот пазар, а со тоа и големиот пораст на државните приходи од оданочувањето на извозот на овие суровини, тие преземаат многу долгови под претпоставка дека цените ќе продолжат да растат или барем ќе останат на исто ниво. Но суровините што им ги земаат западните земји варираат, беа со исклучително ниска цена, без разлика на варијациите (покачувањето на слободниот пазар).
Тоа ѝ се случи на Либерија во 70-тите и 80-тите години со железната руда. Државата потоа особено се задолжуваше во 70-тите години, токму во времето кога цената на железната руда беше пониска од претходните периоди. Следуваше економска стагнација. До 1989 година, јавниот долг порасна на над 200 проценти од БДП, а таа година започна долгорочната граѓанска војна. Војната заврши во 1997 година, но веќе во 1999 година започна втората граѓанска војна, која траеше до 2003 година. Економските, политичките, јавните и другите институции никогаш не закрепнаа, па Либерија денес е една од најсиромашните земји во светот.
