Унапредување на политиките во три значајни сфери
Европските лидери неодамна се состанаа во Молдавија, па така, визијата со формирањето на европската политичка заедница да се придонесе за безбедноста и за негување на врските низ континентот изгледа сè појасна, истакнува Весела Чернева за ЕЦФР
Во мај минатата година, францускиот претседател Емануел Макрон изненади многу набљудувачи со неговиот детален предлог за „европска политичка заедница“ (ЕПЗ). И коментаторите и политичарите беа скептични, при што многумина се сомневаа во целта на форматот и неговата способност да роди плод. Сепак, од состанокот на лидерите од цела Европа на вториот самит на ЕПЗ во Кишинев, очигледно е дека форумот за билатерални и минилатерални состаноци и иницијатива, како оваа, може да придонесе за поголема безбедност и поврзаност на земјите-членки на Европската Унија (ЕУ) и нивните соседи што не се членки на Унијата.
Образложението зад создавањето на ЕПЗ имаше три причини: да се нагласи европската геополитичка соработка во однос на конфликтот во Украина, да се отстрани исцрпувачкиот процес на проширување преку обезбедување дополнителен форум за размена меѓу земјите кандидати за ЕУ и земјите-членки и да се создаде форум за размена со безбедносните актери што не се членки на ЕУ, како што е Велика Британија (и во помала мера Турција).
Билатералните состаноци во време на криза, како онаа меѓу претседателот на Србија Александар Вучиќ и косовскиот премиер Албин Курти, би можеле да помогнат во намалувањето на тензиите и да го свртат вниманието на поширокиот безбедносен контекст. Згора на тоа, многу лидери на помали земји што не се членки на ЕУ приватно ја сметаат ЕПЗ како добредојдена можност да остварат средби со големи играчи од континентот. Албанскиот премиер Еди Рама јавно изрази внимателен оптимизам, особено во однос на досегот на ЕПЗ надвор од ЕУ. Но иако поголемите земји-членки на ЕУ даваат поддршка во јавноста, зад затворени врати некои функционери се загрижени дека иницијативата има ризик од дуплирање на постојните формати.
Геостратегиските, практичните и финансиските аранжмани на ЕПЗ имаат заеднички именител: платформа за минилатерализам меѓу членките на ЕУ и државите надвор од неа, со простор за решавање на повремените билатерални спорови на маргините. Истражувањето на ЕЦФР покажува дека ЕПЗ има потенцијал да придонесе на овој начин за конкретни предлози за политики во три области: енергија особено, но и поврзување и безбедност.
Енергија
Енергијата ги намалува тензиите меѓу внатрешниот пазар на ЕУ и остатокот од континентот. Војната во Украина и енергетската криза како резултат на тоа значат дека внатрешниот пазар не е доволен за акција што може да ја поддржи европската енергетска безбедност. Логиката на соработка преовладува во притисокот да се одвои од зависноста од руските фосилни горива и да се изгради отпорност со набавка на енергенти од надворешни актери. Како што покажува следењето на енергетските зделки на ЕЦФР, 26 од 110 договори што земјите-членки на ЕУ и Европската комисија ги посредуваа од почетокот на војната беа со други земји во просторот на ЕПЗ, од Азербејџан и Грузија до Норвешка, Србија и Турција.
Поголемиот енергетски суверенитет може исто така да обезбеди поддршка за поранливите земји од ЕПЗ. Во неколку недели по избивањето на украинскиот конфликт, инженерите го забрзаа планираното поврзување на Украина и Молдавија со европската електрична мрежа. Освен тоа, новата подобрена електрична мрежа би можела значително да ги унапреди европската енергетска безбедност и климатските амбиции, преку компензирање на енергетскиот недостиг и искористување на повисоките концентрации на обновливи извори на енергија во некои делови на континентот. EПЗ би можела да биде форум за дискусија и развој на планови за оваа инфраструктура, особено за стратегијата за електроенергетската мрежа на регионот опфатен со иницијативата и неговото поврзување со соседните територии, вклучувајќи ги Северна Африка и Заливот. Само ЕПЗ може да понуди членство и политичко поставување што е потребно за вакви амбициозни планови.
Самитите на ЕПЗ се вистинска можност да се започне оваа задача за продлабочување и проширување на енергетската безбедност. Веројатното отсуство на заклучоци од самитот во Кишинев ја отежнува можноста за конкретни иницијативи на ниво на ЕПЗ. Покрај тоа, страните би можеле да се договорат за принципот на консултации и размена на информации за прекуграничната енергетска инфраструктура. Ова ќе го одрази заедничкиот интерес за европскиот енергетски суверенитет и ќе обезбеди платформа за иден напредок.
Безбедност и поврзаност
ЕПЗ би можела да придонесе за соработка за спречување мешање од трета страна преку мрежа на разузнавачки центри со отворен извор. Ова би помогнало да се компензира општиот недостиг од доверба меѓу националните разузнавачки агенции низ целиот регион. ЕПЗ може да промовира соработка за управување со кризи по природни катастрофи или терористички напади, програма за сајбер-безбедност, како и заедничка работа на нуклеарна безбедност. Сите држави на ЕПЗ имаат итна потреба од идеи како овие, од кои некои немаат соодветна алтернативна платформа за дискусија. Други би имале корист од зајакнувањето преку ЕПЗ (како што се напорите на Меѓународната агенција за атомска енергија за нуклеарна безбедност).
Земјите од EПЗ би можеле да соработуваат и на обезбедување критични синџири за снабдување со суровини. И покрај тоа што ова станува мошне преполн политички простор, EПЗ сепак може да обезбеди додадена вредност. Може, на пример, да работи на заедничко идентификување проекти за рударство, рафинирање и рециклирање низ земјите од ЕПЗ. Покрај тоа, би можело да има цел да го фокусира интересот на европската индустрија, особено во синџирот на вредност на батериите. Европските лидери треба да обезбедат стратегиско управување за таква геоекономска агенда на следниот самит на ЕПЗ, бидејќи суровините се составен дел од градењето економија со чиста енергија.
Конечно, граѓаните што не се членки на ЕУ би забележале каков било напредок преку ЕПЗ за намалување на тарифите за мобилниот роаминг за да се овозможи подобра и побрза комуникација и подобрена пристапност низ Европа, зголемувајќи ја јавната поддршка за ЕПЗ во земјите кандидати и трети земји.
Иницијативите за ЕПЗ треба да бидат пред сè вежба за градење доверба како предуслов за решавање на енергијата, безбедноста и поврзаноста. Ниту еден од лидерите што отпатуваа за Кишинев не можеше да биде сигурен во исходот од средбата, освен да ги наведат своите заеднички интереси и да понудат простор за минилатерализам. Сепак, во заднината на ослабената Организација за безбедност и соработка во Европа, овие вториве сами по себе се значајни исходи. Како што вели клишето, во изминатите 32 години не се донесени никакви големи одлуки во Европа без договор меѓу Франција и Германија и тоа важи за одлуката за тоа како ќе напредува ЕПЗ. Но самитите на ЕПЗ би можеле да бидат местото каде што за првпат ќе се реши дилемата меѓу широките хоризонти на геополитиката и попрактичната перспектива за решавање на итните потреби.
