Некоординираните зголемувања на каматните стапки во САД и во други земји значително го зголемија ризикот од светска рецесија. За среќа, ниските стапки на инфлација во Кина и во Јапонија им даваат на политичарите мал простор на можности да ја надминат нивната меѓусебна недоверба и да ги координираат нивните монетарни политики
Шанг-Џин Веи
Светот се соочува со ризик големите централни банки да преземат конкурентни зголемувања на каматните стапки што може да изгледаат пожелно за нивните земји поединечно, но може да ја вовлечат светската економија во непотребна рецесија. Ова сценарио сè уште може да се избегне, но прозорецот на можности се затвора.
Агресивните зголемувања на каматните стапки насочени за борба против високата инфлација дома имаат смисла сами за себе. На пример, со оглед на продолженото потценување од страна на Федералните резерви (ФЕД) на САД на опстојувањето на американската инфлација, неодамнешниот завет на претседателот Џером Пауел дека ќе продолжи да ги зголемува стапките, и покрај ризикот од рецесија, изгледа разумно. За да се осигури дека очекувањата за инфлација остануваат закотвени на ниско ниво, ФЕД претпочита да згреши со преголема агресивност, наместо да ризикува да прави премалку. Преку Атлантикот, Европската централна банка (ЕЦБ) и Банката на Англија, исто така, ветија дека ќе ги зголемат каматните стапки за да се справат со највисоката инфлација забележана во последните децении.
Проблемот со овој пристап е што зголемувањето на каматните стапки од која било голема централна банка има ефект на прелевање на инфлацијата во други земји, принудувајќи ги другите централни банки да ги зголемат каматните стапки повеќе отколку што би направиле инаку. На пример, кога ФЕД ќе ја зголеми својата каматна стапка, доколку Банката на Англија и ЕЦБ не одговорат, фунтата и еврото ќе поевтинат во однос на американскиот долар, што ќе доведе до повисоки увозни цени и ќе ја зголеми и онака високата инфлација. Ако Банката на Англија и ЕЦБ одговорат со дополнително зголемување на нивните каматни стапки, тие ќе поттикнат малку дополнителна инфлација во САД и во другите економии. Резултатот е каматна спирала што е поштетна за светската економија и вработеноста отколку што овие земји би сакале колективно да видат.
За 66 помали економии што ги врзуваат своите валути за американскиот долар, особено оние без значителна контрола на капиталот, како Хонгконг, Панама и Саудиска Арабија, локалните каматни стапки имаат тенденција да се зголемуваат автоматски секогаш кога САД ја зголемуваат својата каматна стапка, дури и кога повисоките стапки се штетни за нивните економски перспективи.
Со оглед на тоа што глобалниот раст веќе забавува, поради конфликтот во Украина и придружниот пораст на цените на енергијата и храната, бранот на постојано повисоки каматни стапки може да ја турне светската економија кон негативен раст. Со одредена координација, главните светски централни банки би можеле да ја постигнат целта да ја контролираат инфлацијата со помалку агресивна стратегија отколку што секоја би ја прифатила изолирано. Но зголемените геополитички тензии и продлабочената недоверба меѓу некои големи економии ја отежнуваат координацијата на политиките.
За среќа, сè уште не се случи конкурентно зголемување на каматните стапки на светско ниво. Во Кина и во Јапонија, кои се втора и трета по големина економии во светот, инфлацијата моментално е под три отсто, во споредба со осум или повеќе отсто во САД, Велика Британија и еврозоната. Тоа значи дека тие не треба да ги зголемат своите каматни стапки како одговор на ФЕД, ЕЦБ и Банката на Англија. Всушност, кинеските власти размислуваат за намалување на каматните стапки за да го поттикнат растот, а јапонските политичари, кои со децении беа повеќе загрижени за дефлацијата отколку за инфлацијата, не изгледаат премногу загрижено. Засега, двете земји изгледаат подготвено да прифатат депрецијација на нивните валути.
Но тоа може да се промени. Бидејќи на конфликтот во Украина не му се гледа крајот, не се очекува пад на цените на енергијата во скоро време. Кина и Јапонија се големи увозници на нафта и гас, така што зголемените цени на енергијата ги загрижуваат повеќе отколку што ги загрижуваат САД. Иако сегашните стапки на кинеска и јапонска инфлација се значително пониски отколку во другите големи економии, тие сè уште брзо растат: кинеската се зголеми трипати од почетокот на годината, од годишна стапка од 0,9 на 2,7 отсто, а јапонската петкратно, од 0,5 на 2,6 отсто, во истиот период. Ако продолжи овој тренд, увезената инфлација наскоро ќе стане главна грижа за политиката и за нив.
Политичарите треба да ја искористат можноста за соработка пред да биде предоцна. Координираниот одговор на светската финансиска криза пред една деценија дава корисен модел за таква соработка. Тогаш, загриженоста за бесплатното користење од страна на други земји, вклучувајќи ја и Кина, првично создаде дестимулација за секоја поединечна економија да преземе доволно храбра акција за фискалниот стимул. Но, дискусиите со Кина на Г20 и другите форуми ги ублажија тие грижи, а големиот стимулативен пакет на Кина ја зголеми побарувачката за стоки од Европа, САД и од други места, што го прави попривлечно за другите земји да излезат со свои значителни стимулативни пакети. Овој мултилатерален напор помогна да се ублажи кризата.
Овој пат, ескалацијата на геополитичките тензии и наследството од трговската војна на поранешниот американски претседател Доналд Трамп ја продлабочија недовербата меѓу некои од светските економски суперсили. Иако природата на економскиот предизвик е различна (инфлација овој пат наспроти дефлација тогаш), потребата за координација на политиките е слично важна за да се минимизираат загубите на производството и работните места. Доколку биде успешно, ова исто така ќе ја подобри шансата за координација на политиките потребна за победа во светската борба против климатските промени.
Шанг-Џин Веи е поранешен главен економист во Азиската развојна банка, а актуелно е професор по финансии и економија на Факултетот за бизнис
и на Факултетот за меѓународни и јавни односи на универзитетот „Колумбија“
