Со скокот на инфлацијата и зголемените коефициенти на задолженост на владите, може да се заклучи дека претстои финансиска криза. Но со оглед на тоа што многу од долговите на владите се надуени, а реалните каматни стапки сè уште се негативни, тоа сценарио останува најверојатно во моментот
Централните банки се зафатени со колку што е можно побрзо затегнување на монетарната политика. Дури и вообичаено внимателната Европска централна банка (ЕЦБ) само ја зголеми основната каматна стапка за невидени 75 базични поени, што одговара на претходниот потег на Федералните резерви на САД. Финансиските пазари реагираа на овие акции како што би се очекувало, при што паднаа и берзите и цените на долгорочните обврзници. Но ништо од ова не значи дека претстои финансиска криза.
Некој би можел да го заклучи спротивното, имајќи ги предвид случувањата како конфликтот во Украина, експлозивните цени на енергијата и зголемената инфлација, особено затоа што должничките нивоа се многу повисоки денес отколку што беа во пресрет на последната финансиска криза. Во САД, вкупниот долг на нефинансиските корпорации се удвои во текот на последната деценија, достигнувајќи 12 илјади милијарди долари, а бруто-јавниот долг за првпат само надмина 31 илјада милијарди долари.
Меѓутоа, ова не се случува само во САД. Поради рецесијата од пандемијата на ковид-19, јавниот долг се зголеми речиси насекаде, при што просечно во напредните економии порасна за 20 процентни поени на над 120 отсто од БДП. Ова покажува дека се исполнети предусловите за финансиска криза. Сепак, досега, нестабилноста на пазарот беше ограничена. Зошто овој пат е поинаку?
Во 2007 година, позајмувачите беа погодени од двојниот удар на зголемување на премијата за ризик (што го отежна рефинансирањето на долгот) и ниската инфлација (што го намали приходот на должниците, го попречи намирувањето на долговите и ја потврди одбивноста кон ризикот на доверителите). Денес, напротив, инфлацијата рапидно порасна, намалувајќи ја реалната вредност на долгот.
Ако нивото на цените се зголеми за 15 отсто, реалната вредност на долгот што го поседува земја во однос на долг кон БДП од 120 отсто ќе падне за околу 18 процентни поени од БДП, со што ќе се компензира речиси целото зголемување од 20 процентни поени предизвикано од пандемијата. Ова е сосема веродостојно сценарио: инфлацијата веќе се искачи на 10 отсто во САД и во еврозоната, а цените се очекува да се зголемат за уште пет отсто следната година. Додека добивката за владите е загуба за штедачите, кои купуваа долгорочни државни обврзници по најниски каматни стапки во последната деценија, малку може да се направи за да се надомести ова. Исто така, помага што, и покрај неодамнешните активности на централната банка, инфлацијата останува многу повисока од каматните стапки. Дури и по затегнувањето што пазарите веќе го вклучуваат, владите и фирмите можат да издаваат нови долгови по негативни реални стапки. Тоа значи нова должничка криза како онаа што ја зафати еврозоната во 2009 година.
Одржливоста на јавните финансии значително зависи од таканаречениот ефект на лавина: кога каматните трошоци го надминуваат номиналниот раст на БДП, стапката на долгот расте (и обратно). За Италија, каматните трошоци го надминаа номиналниот раст на БДП за седум процентни поени од БДП во екот на еврокризата во 2012 година и за 5,7 процентни поени во 2013 година.
Денеска се очекува номиналниот раст да остане за 4,5 процентни поени повисок од каматните трошоци, благодарение на инфлацијата. Тоа ќе помогне да се намали соодносот на долгот. Всушност, разликата помеѓу номиналниот раст и каматните трошоци не била толку поволна во ниту едно друго време во поново сеќавање. Тоа може да објасни зошто финансиските пазари не се во кризен режим. Но тоа не значи дека не се соочуваат со предизвици. Таков пример е неодамнешниот пад на пазарот во Велика Британија.
На прв поглед, превирањата на финансиските пазари предизвикани од предлогот на Владата на Велика Британија за нефинансирани даночни намалувања може да бидат изненадувачки. На крајот на краиштата, ова е земја оценета со стабилен кредитен рејтинг со голем, но податлив јавен долг, кој нема да биде неодржлив поради повеќе годишни високи дефицити. Но сомнежите за одржливоста на долгот не беа проблемот.
Пензиските фондови на Велика Британија инвестираа во финансиски деривати, за да избегнат изложеност на големи промени во цената на државните обврзници. Но договорите за финансиски деривати бараат гаранции. Кога цените на средствата паднаа, износот на колатералните пензиски фондови потребни за надоместување на нивните обврски се зголеми, принудувајќи ги да ги продаваат средствата (државни обврзници) и да собираат готовина. Тоа ги намали цените и ја зголеми потребата за гаранции уште повеќе. Но финансиските превирања во Велика Британија одразуваа привремен проблем со ликвидноста, кој Банката на Англија го стави под контрола со новата програма за купување обврзници. Но тоа не беше предвесник на поширока криза.
Сепак, пресвртот носи важни лекции. Прво, финансиските пазари се сложени системи, склони кон непредвидливи кризи. Второ, централните банки го направија пазарот на државниот долг помалку отпорен со тоа што станаа најголеми купувачи на државни обврзници и ги распоредија инвеститорите што би можеле да помогнат да се стабилизира системот. Сепак, нестабилноста на финансискиот пазар не е сериозна загриженост во моментов.
Но ова не гарантира дека сè ќе тече нормално. Додека високозадолжените земји, како Италија и САД, имаа голема корист од ненадејната инфлација, ризиците за долгот не исчезнаа. Овие земји треба да ги земат своите ненадејни добивки од инфлацијата како можност за дополнително намалување на нивните долгови. Повторно, ако овие земји имаа политички системи што даваа таков вид напредно размислување, долгот на прво место немаше да достигне толку високи нивоа. Единствениот начин да се постигне долгорочна стабилност е да се осигури дека овој пат е различно и за политичарите.
Даниел Грос е член на одборот и истакнат соработник во Центарот за европски политички студии
