За разлика од успешните глобални напори за искоренување на малите
сипаници и на детската парализа, одговорот на ковид-19 и на мајмунските
сипаници се карактеризира со вакцинален национализам и менталитет на
опсада. За да се спречи ширењето на заразните болести, креаторите на
политиката мора да практикуваат глобална здравствена солидарност
Отворајќи го вториот годишен собир „Цели за одржлив развој“ на Обединетите нации минатиот месец, амбасадорката на добра волја на УНИЦЕФ, Пријанка Чопра Џонас, ја нагласи улогата на солидарноста како двигател на промените. Таа рече дека „глобалната солидарност е поважна од кога било. Заедно, имаме извонредна можност да го промениме светот во кој живееме“.
Иако Чопра Џонас мислеше на борбата против климатските промени, тоа чувство може да се однесува на многу други глобални прашања. Солидарноста е од суштинско значење за решавање на многу од најитните предизвици на човештвото. Но тоа е клучно за постигнување здравствена сигурност.
И по две и пол години од ковид-19, здравствените системи во светот се распаѓаат. Додека крајот на пандемијата можеби е на повидок, вирусот сè уште беснее. Згора на тоа, мајмунските сипаници официјално се прогласени за вонредна состојба за јавното здравје од меѓународни размери, а случаи на полиовирус добиен од вакцини се документирани во над 30 земји, вклучувајќи ги САД и Обединетото Кралство. Во време кога заразните болести можат да се шират низ светот за неколку часа, глобалната солидарност е важна повеќе од кога било.
Што значи ова е јасно. Луѓето што живеат по патеката на шумскиот пожар што се приближува мора да работат заедно за да го изгаснат. Истото важи и за глобалната здравствена безбедност. Во 1966 година – во екот на Студената војна – Соединетите Американски Држави се здружија со Советскиот Сојуз за да им стават крај на неколкуте варијанти сипаници. Оваа соработка, пак, ја охрабри СЗО да ја води програмата за искоренување.
Од ова историско навраќање може да се извлечат важни лекции. За почеток, глобалната здравствена солидарност може да доведе до неочекувани сојузи. Соединетите Американски Држави и Советскиот Сојуз беа ривалски суперсили, но сепак тие ја оставија на страна Студената војна за да ја искоренат болеста што го погодуваше човештвото повеќе од 3.000 години.
Згора на тоа, ставањето на СЗО за одговорна, како глобална организација, гарантираше дека вакцината против сипаници е слободно достапна за секоја земја, без побогатите земји да имаат привилегија да собираат дози за себе. Последниот случај на мали сипаници беше идентификуван во Сомалија во 1977 година, десет години по започнувањето на програмата, а СЗО прогласи дека болеста е искоренета три години подоцна. Целиот напор чинеше 300 милиони долари, но се проценува дека се заштедува над една милијарда долари годишно.
Полио е уште една болест што е блиску до искоренување благодарение на координираните глобални напори. „Ротари интернешнл“ – кој има 1,4 милион члена низ светот – започна кампања за имунизација на децата низ светот против детска парализа во 1985 година. Три години подоцна, Глобалната иницијатива за искоренување на детската парализа (ГПЕИ) беше основана на Светското здравствено собрание на СЗО. Многу земји ѝ се приклучија на иницијативата, придонесоа средства и мобилизираа агенции и заедници. За 34 години од своето основање, ГПЕИ ја намали глобалната инциденца на полио за повеќе од 99 отсто, спречи парализа кај повеќе од десет милиони луѓе и имунизира 2,5 милијарди деца.
Се чини дека ги заборавивме овие лекции. За разлика од заедничкиот глобален притисок за ставање крај на сипаниците и полиото, одговорот на ковид-19 се карактеризира со националистички парохијализам. Пандемијата беше глобална катастрофа што уби повеќе од шест милиони луѓе, покрај тоа што погоди најмалку 100 милиони со таканаречениот долг ковид. Но, овој пат, наместо да ги координираат своите одговори, развиените земји се фокусираа на ублажување на неговото влијание во нивните граници. Богатите западни земји усвоија менталитет на опсада, собирајќи лична заштитна опрема, вакцини и лекови и оставајќи ги посиромашните земји да се задоволат со трошки.
Африка, од друга страна, го иницира најдобро координираниот одговор во светот на ковид-19, со распределување на ресурсите на регионалните институции како Африканската унија и поттикнување локални партнерства. Справувањето со пандемија како ковид-19 го препорачува ова ниво на соработка и на глобално ниво.
Објектот за глобален пристап за вакцина против ковид-19 (КОВАКС) требаше да биде механизам за координација што ќе помогне да се поттикнат напорите за вакцинација низ светот и да се осигури дека земјите со пониски приходи можат да пристапат до вакцините. Но КОВАКС се соочуваше со постојани празнини во финансирањето и се бореше да добие дози. Во едно неодамнешно интервју, Харис Глекман, поранешен шеф на Њујоршката канцеларија на Конференцијата за трговија и развој на ОН, тврди дека КОВАКС им овозможил на корпоративните интереси да ги користат процесите на ОН за да ги заштитат своите профити, без притоа да се земат предвид социјалните трошоци.
Едноставно кажано, вакциналниот национализам уби ранливи луѓе. Мајк Вилан од Коалицијата за иновации за подготвеност за епидемија – фондација што помогна во лансирањето на КОВАКС – го призна ова во неодамнешната панел-дискусија.
Одговорот на мајмунските сипаници е уште еден пример за тоа како вакциналниот национализам ѝ штети на глобалната здравствена безбедност. Африканските земји со децении се борат со мајмунски сипаници, но болеста не привлече меѓународно внимание додека не почнаа да се појавуваат случаи на Запад. Првиот случај во Нигерија беше пријавен во 1972 година, а случаите беа откривани таму секоја година од 2017 година. Сепак, иако луѓето се вакцинираат против оваа болест во развиените земји, африканските земји сè уште ги чекаат своите дози.
Шансата да се направи нешто подобро е веднаш зад аголот. Здравствените власти во Уганда неодамна прогласија епидемија на ебола, откако беше потврден случај во областа Мубенде во земјата. Глобалната солидарност е неопходна за да се спречи оваа појава. Земјите со повисоки приходи мора да ја преземат водечката улога во развојот на механизмите за откривање и одговор. И глобалните институции како ОН и СЗО мора да му се спротивстават на национализмот преку промовирање на еднаквост.
Заедно, можеме да ги победиме епидемиите на болеста пред да станат спирала. Сами, секогаш е многу потешко. Како што вели една игбо-поговорка, кога вашата куќа гори, не ловете стаорци.
Ифани Нсофор
(Проџект синдикејт)
