Во изминатите неколку години, надворешната политика на Турција беше дефинирана со ресетирање. Анкара ги закопа секирите и повторно се ангажира со неколку земји со кои долго време беше во конфликт, вклучувајќи ги Обединетите Арапски Емирати, Египет и Израел. На маса е и зближувањето со владата на Сирија, при што претседателот Реџеп Таип Ердоган рече дека ќе ја разгледа средбата со својот сириски колега за „поттикнување на мирот и стабилноста во регионот“.
Смртоносните земјотреси од 6 февруари се чини дека го отворија патот на Турција да ги поправи своите врски со уште повеќе свои соседи.
Земете ја Грција. Пред земјотресите, кои однесоа десетици илјади животи и срамнија цели градови низ југоисточниот дел на Турција, односите на земјата со Грција беа на работ на колапс. Додека двете нации се подготвуваат за избори, имаше широкораспространети стравувања дека постојаното зголемување на тензиите во Егејско Море и Источен Медитеран може да ескалира во целосна воена конфронтација. Но сè се промени откако се случија земјотресите и размерите на уништувањето со кои се соочува Турција станаа очигледни.
Владата на Грција испрати десетици илјади шатори, кревети и ќебиња во зоната на катастрофата за да им помогне на преживеаните. Таа исто така распореди целосно опремени тимови од професионалци за спасување, лекари и болничари во регионот. На 12 февруари, грчкиот министер за надворешни работи Никос Дендиас ја посети провинцијата Хатај погодена од земјотресот, со што стана првиот висок функционер од земја-членка на Европската Унија што го направил тоа. Грчките граѓани исто така беа желни да ги поддржат своите соседи низ оваа криза, со донирање колку што можат на добротворни организации што работат во погодените области и со споделување пораки за солидарност на социјалните мрежи. Турција одговори со искрена благодарност, што го наведе Дендиас да рече дека ја поздравува „промената на тонот на Анкара“.
Ова драматично подобрување на односите во услови на хуманитарна криза не беше особено изненадувачко за долгорочните набљудувачи на односите меѓу Турција и Грција, бидејќи двете земји успешно се вклучија во таканаречената „земјотресна дипломатија“ за првпат во 1999 година. Непосредно по смртоносниот земјотрес во турскиот северозападен регион Мармара во август таа година, тогашниот турски министер за надворешни работи Исмаил Џем и неговиот грчки колега Јоргос Папандреу тргнаа на патување за подобрување на односите меѓу соседните нации. Последователното приближување го отвори патот за одлуката на ЕУ во декември 1999 година да ѝ додели официјален кандидатски статус на Турција.
Земјотресите доведоа и до олеснување на тензиите меѓу Турција и Ерменија.
Оставајќи ги настрана своите долгогодишни несогласувања и спорови со Анкара, ерменската влада испрати храна, лекови, вода за пиење и други итни резерви до разурнатите градови и населени места веднаш по земјотресите. На терен беа и ерменските истражувачки и спасувачки екипи. Ерменските посади што учествуваа во спасувачките операции во Газијантеп и Кахраманмарас, две провинции што беа дом на големи ерменски заедници во минатото, беше многу симболично. Што е уште поважно, помошта од Ерменија премина во Турција преку копнената граница, која беше затворена од раните 1990-ти. На крилјата на овие гестови на добра волја, ерменскиот министер за надворешни работи Арарат Мирзојан ја посети Анкара на 15 февруари за да разговара за тековните напори за нормализирање на врските меѓу Ерменија и Турција.
Несомнено е дека Турција сега е на значително подобра основа за подобрување на односите со Ерменија и Грција отколку пред само еден месец. Но дали тековната „земјотресна дипломатија“ навистина може да ги трансформира односите на Турција со нејзините два соседа, од кои и двата – поради историски причини – се значајни во турското општество?
Изгледите се измешани.
Денес, во услови на глобален економски пад и војна во срцето на Европа, Грција има многу причини да се обиде да ги подобри своите односи со Турција. Сепак, и покрај природната катастрофа што уште еднаш ги зближи соседните нации, прашањата што се во коренот на проблемите на Грција и Турција остануваат нерешени. Во октомври, на пример, Турција потпиша меморандум за разбирање со либиските власти со седиште во Триполи за потрага по нафта и гас во морските брегови во делови од Источен Медитеран за кои тврдат Грција и Египет. Иако либискиот суд сега го суспендира договорот, тој останува иритирачки за Грција. Турција во меѓувреме веројатно не го заборави потегот на Грција да го засили своето воено присуство на егејските острови и ветувањата на премиерот Киријакос Мицотакис дека ќе ја зајакне оградата по должината на грчко-турската граница за да ги спречи барателите на азил да се слеваат. Последно, но не и најмалку важно, нема знаци на подобрување во поделениот Кипар, каде што Грција и Турција се скарани со децении.
Така, грчко-турските односи остануваат заглавени во маѓепсан круг. Постојат сите причини да се верува дека штом Турција ќе ги залечи раните и ќе застане на нозе, долгогодишните спорови меѓу двете нации ќе се вратат на површина.
Денес Ерменија има уште повеќе причини од Грција да се обиде да ги подобри односите со Турција. Поразот во 2020 година што го претрпе против Азербејџан во Нагорно Карабах ги откри опасностите од нејзината зависност од Русија. Москва не само што не успеа да го спаси Ереван туку не направи речиси ништо за да ги спречи Азербејџанците и нивните турски сојузници да ја вратат територијата. Како резултат на тоа, Ерменија сега чувствува потреба да ја промени својата надворешна политика и посакува поблиски односи со ЕУ и можно помирување со Турција како можен пат напред.
Минатиот јули премиерот Никол Пашинјан ја одржа својата прва средба со Ердоган, додека присуствуваше на инаугуративниот самит на Европската политичка заедница во Прага. Со оглед на тоа што Азербејџан има предност во Карабах, Турција е среќна да се ангажира со Ерменија – зајакнувајќи го сопствениот статус како врвен играч на Јужен Кавказ. Дополнително, турската влада внимава на формирањето на таканаречениот среден коридор, кој води кон Централна Азија преку Ерменија и Азербејџан. Критично парче од сложувалката е таканаречениот коридор Занзегур, кој преку ерменска територија ја поврзува азербејџанската ексклава Нахичеван, во непосредна близина на Турција, со Азербејџан. Сепак, постојат и ограничувања до каде може да оди ова зближување меѓу Турција и Ерменија.
Главниот спојлер се тековните престрелки околу Карабах. Од декември, азербејџанските „екологисти“ ја блокираа единствената копнена маршрута помеѓу територијата под ерменска контрола и Ерменија. Блокадата предизвика недостиг од лекови, храна и други основни материјали. Се чини дека Баку се обидува да ја принуди ерменската страна да потпише мировен договор со кој Карабах ќе се врати во азербејџански суверенитет. На 16 февруари, Азербејџан дури и предложи нацрт. Сè додека Азербејџан продолжува со обидите да ја прошири својата територија, веројатно ќе треба да се чека голем чекор напред на ерменско-турскиот фронт.
Огромното страдање и загуба што Турција ги доживеа како резултат на земјотресите на 6 февруари ги натераа нејзините соседи да ги остават настрана длабоковкоренетите несогласувања и историските огорчености за да понудат поддршка и солидарност. Но, исто како што беше случај во 1999 година, сегашните обиди за земјотресна дипломатија веројатно нема да доведат до долгорочни одржливи подобрувања во билатералните односи. Со текот на времето, суровата политичка реалност ќе започне и ќе видиме враќање на старите тензии и конфронтации.
Димитар Бечев
