Во периодот од 1935 до 1941 година, паралелно со дејствувањето на Македонското литературно другарство во Санкт Петербург, преку активноста на Димитрија Чуповски и К.П. Мисирков, се создава и Македонскиот литературен кружок во Софија.
Во овој период меѓу двете светски војни интензивно се поставува прашањето за тоа каков е статусот на литературата и уметноста низ македонското национално и револуционерно движење. Ова прашање неумоливо се наметнува и денес, кога постојано се доведуваат во прашање македонскиот национален идентитет и опстанокот на Македонците преку сопствениот јазик. Повторно живеејќи ги раните од минатото, ние денес мораме да зборуваме за есента кога во 1938 година најистакнатите, најбележити и знаменити поети, писатели, страдалници, визионери и уметници го формираа Македонскиот литературен кружок во Софија. За да сфатиме дека овој литературен кружок во својата суштина е национален кружок, мора да истакнеме неколку важни историски мигови и околности.
По Балканските и Првата светска војна, како што е познато, влеговме со крвави и тешки рани. Првите децении на дваесеттиот век и сето она што се случуваше за време на Илинденското востание, кога истата 1903 година во центарот на Софија гореше во пламени јазици онаа македонско-духовна свест во делото „За македонцките работи“ од Крсте Петков Мисирков, се и времето кога се случи најжестокото касапење на единствениот македонски организам и онаа рационално необјаснива алчност и стрвност на секогаш истите мизантропи што се изживуваа врз кревкото македонско тело. Тие едни исти балкански касапи што сееја страв, омраза, понижување и презир на сето македонско, речиси сиот македонски народ го распрснаа и го распарчија по знајни и не знајни туѓини и јабани. Во тие најтрагични децении од македонската историја, кога се палеше, жареше, убиваше и колеше сето македонско, Македонецот се пробиваше низ најгустите национални маглини, перманентно спротивставувајќи му се на насилството и на тој начин докажувајќи го сопствениот идентитет.
Нашите поети и уметници се распрснаа по светот и на кој сѐ не јазик тие ја изболуваа својата татковина, на бугарски, грчки, српски, англиски, француски, руски и шпански. Но во сите тие јазици се слушаат само плачот и лелекот за Македонија. Во тие јазици се слуша само плачот за Македонија како вечна и бесмртна идеја, која се воспева самата себеси. Речиси и не постои друга ваква мала европска литература како македонската, создавана во вакви егзодуси и егзили на јазиците каде што се вршат прогони и закани, онаму каде што Македонецот го нашол своето житејско засолниште. Затоа ние, особено денес, мораме да ја потенцираме оваа мошне важна и релевантна национална литература што е создадена од македонските поети на другите јазици, како посебно поглавје во историјата на македонската уметност. Впрочем, тоа е нашиот свет долг кон самите себеси и кон оставината што ја наследивме. За жал, овој факт дека македонските поети пишувале на други јазици поради ваквите историски околности, во националната историја на некои наши соседи прво се премолчуваше, а денес се злоупотребува.
Иако твореа на други јазици, нашите поети Македонци никогаш не го изгубија сопственото национално чувство и не само не откажувајќи се од него, туку, напротив, борејќи се и умирајќи за Македонија. Тие ги приграбија литературата и уметноста воопшто да бидат нивна најдлабока исповед, во која ќе ги искажат своите најжешки страдања, и да се потврдат токму како Македонци, а не како припадници на народите на чии јазици пишувале.
Македонскиот литературен кружок во Софија е јасен доказ за тоа. За сите од овој кружок, творењето значи само едно единствено нешто – утврдување на сопствениот национален идентитет, особено кога на чело на овој кружок доаѓа Никола Јонков Вапцаров. И како што сведочат голем број научници и сопругата на Вапцаров, суштината на неговиот реферат, кој сѐ уште се чува под ембарго во Бугарија, е следнава: „Ние сме должни макар и во емиграција, да работиме за создавање на македонската литература. А и овде, во емиграцијата, си има свој свет, свои идеи, бит, борби што треба да најдат жив одраз во нашите творби. Треба да ја разгоруваме националната свест за Македонците. Светот треба да разбере дека ние сме одделна нација, одделен народ, со свои карактеристики и свои особени квалитети што нѐ одделуваат од другите Јужни Словени“.
Како претседател на Македонскиот литературен кружок во Софија, со Вапцаров се означува она време на националната борба кога Македонецот поради егзодусот, жарење, палење, бесење и колење, бил принуден да го напушти своето огниште и на други места да го најде своето житејско засолниште. И на кои сѐ не јазици македонските уметници, вклучувајќи ги и македонските поети револуционери како Венко Марковски, Димитар Митрев, Антон Попов, Коле Неделковски, Ѓорѓи Абаџиев и други, ја изболуваа трагичната судбина на својот народ преку своите литературни творби и, без разлика на кој јазик пишуваа, кај нив се слушаат само плачот и лелекот за Македонија. Со своите реферати и уметнички творби овие знаменити поети ја креваат Македонија до највисокиот блесок, како една трогателна средба на самите себеси со својата земја. Тие секој одделно, но сепак заедно во еден патриотски елан и уметнички занес, својствен само за овие исклучителни поети и творци, ја воспеваат, страдаат и умираат за Македонија. Во една дионизиско-поетска екстаза, во бури, молскавици и бели мугри, во метежи и татнежи од кои се понесени, тие ја утврдуваат идејата за создавање една национално-литературна програма како духовен континуум на епохите пред нив, со што на македонскиот народ му се запечати сопствениот, посебен идентитет. За нив постои само една единствена тема, а тоа е Македонија. Во тој копнеж за обединување на Македонија во своите етнички граници, копнеж што никогаш не се оствари, тие се бореа и за ослободување на Македонецот од својата тешка судбина, судбината на темнината што штрека, судбината на вкрварената зора, низ црното и црвеното, на двата амалгама, на двата созвучни збора, за конечно да се биде свој на своето.
За нив поезијата беше национално востание, длабоко уверени дека судбината на народот лежи во судбината на поезијата.
„Растрел, а по растрелот црвје
Тоа е просто и логично така.
Но во бурите пак ќе сме со тебе
Народе мој, зашто си се сакаме“.
Никола Јонков Вапцаров
Оваа трајна слика на поезијата што тие ни ја оставаат како аманет е најголемиот дострел на еден писател, за што најсликовито зборува најзначајната македонска фигура – Никола Јонков Вапцаров. Тој, како и Жан Пол Сартр, верувал дека поезијата мора да ги бранува општеството и срцата на луѓето истовремено. Вапцаров, како Мајаковски или Крлежа, бил длабоко убеден дека поезијата мора да го менува постојниот свет. И мора да се согласиме дека историјата се создава преку поезијата. Поетот не е раскажувач за постојното, туку е визионер за она што со сигурност доаѓа.
Сите овие размисли и копнежи се прекршуваат и во него самиот, во срцето на Вапцаров, кога ги создава трагично-драматичните пориви на својата поезија, поезија што е изблик на неговата душа, од едно катче во неа, во кое тој ќе го помине целиот свој живот.
Д-р Мимоза Рајл
(Продолжува)
