Финансиската глобализација требаше да донесе ера на силен раст и фискална стабилност во светот во развој. Но на крајот се случи спротивното. Сега, за да ја вратат својата економска одржливост, земјите со ниски и средни приходи мора да го искористат максимумот од деглобализацијата
По четиридецениско поттикнување на интеграцијата преку трговија и финансии, глобалната економија започна болен процес на фрагментација. Првично водени од богатите земји, имено САД под власта на поранешниот претседател Доналд Трамп и Велика Британија по референдумот за брегзит, неколку геополитички сили се комбинираа за да го забрзаат преминот кон деглобализацијата.
Поделбите во глобалната трговија може да ја навестат фрагментацијата на меѓународните пазари на капитал. Карантините воведени за време на пандемијата ги нарушија глобалните синџири на снабдување и ги затворија главните производствени центри, особено во Кина. Слично на тоа, конфликтот во Украина ги промени трговските патишта и ги принуди западните земји да најдат алтернативни доставувачи на главните стоки, како нафта, гас, пченица и ѓубрива. Санкциите на Русија предводени од Западот дополнително ја попречија трговијата и нагло ги зголемија цените на храната и на енергијата.
Но додека глобалната трговија би можела да стане уште пофрагментирана доколку големите економии усвојат протекционистички политики, како што се царини за јаглерод, финансиските пазари ќе останат силно интегрирани. Прекуграничните текови на капитал сè уште се главно нерегулирани и попроменливи од кога било. Тоа е комбинација што во моментов се покажува како смртоносна за многу земји со ниски и средни приходи.
Либерализацијата на капиталните биланси во овие земји во 1990-тите доведе до големи приливи на „жешки пари“: приватен финансиски капитал поттикнат не толку од економските изгледи на земјите во развој колку од макроекономските политики на развиените земји. Во годините по глобалната финансиска криза во 2008 година, тековите на капиталот кон пазарите во подем и понапредните пазари на земјите во развој се зголемија, бидејќи продолжената монетарна експанзија од страна на централните банки на развиените земји поттикна меури на средствата. Финансиските агенти нудеа евтини кредити во долари, позајмуваа во странска валута на земјите во развој или инвестираа на пазарите на локална валута. Капиталните приливи поттикнаа повисоки каматни распони и апрецијација на валутата.
Со текот на годините, приливот на „жешки пари“, често чувани како резерви и инвестирани во средства со низок поврат, ги направија економиите во развој ранливи на одливот на капитал. Ова имаше задушувачки ефект врз фискалните политики на овие земји, бидејќи зголемените трошоци за сињораж ги поттикнаа стравувањата од намалување на кредитниот рејтинг.
Брзите зголемувања на каматните стапки во САД и во Европската Унија го зголемија оптоварувањето на надворешниот долг на земјите со ниски и средни приходи, принудувајќи ги да ги зголемат каматните стапки уште поагресивно од напредните економии и да го попречат нивното закрепнување од пандемијата. Згора на тоа, овие драматични зголемувања на каматните стапки не ги спречија непостојаните странски инвеститори да бегаат, предизвикувајќи девалвација на валутите на новите пазари и сериозно нарушување на пазарите на трудот и изгледите за раст.
Но комбинацијата на повисоки каматни стапки и фискална консолидација на развиените земји е контрапродуктивна, бидејќи ризикува да предизвика рецесија без да се решат вистинските сили зад зголемената инфлација. Како резултат на следењето на водството на Федералните резерви на САД, многу земји со ниски и средни приходи веќе се соочуваат со сериозна стагфлација, а интеграцијата со глобалните финансии ги влошува нивните економски проблеми.
Наместо да го имитираат неефикасниот пристап на развиените земји, земјите во развој мора да воведат политики приспособени на нивните специфични потреби и политички економии. Таквите политики вклучуваат контрола на цените на клучните артикли, зголемување на домашното производство за да се ублажи критичниот недостиг и обезбедување социјална заштита за новоневработените и оние што се најпогодени од високата инфлација.
Пред сè, земјите во развој мора да воведат поефективни контроли на капиталот. Наметнувањето ограничувања на нестабилните текови на капиталот, особено оние што придонесуваат за депрецијација на валутата, е од клучно значење за ублажување на ризиците поврзани со финансиската глобализација. Покрај тоа, исто како што неколку земји во развој експлицитно или имплицитно им пркосат на трговските санкции на Русија, предводени од САД, политичарите мора да се ослободат од меѓународниот финансиски систем во кој доминираат САД.
Имајќи предвид дека повеќето земји во развој не можат да си дозволат да дејствуваат сами, регионалната соработка е исто така критична. Годишниот извештај на Конференцијата на Обединетите нации за трговија и развој споменува неколку иновативни форми на финансирање и размена на плаќања што земјите од глобалниот југ би можеле да ги спроведат за да се спротивстават на финансиската доминација на напредните економии. Ако трговската размена меѓу економиите на глобалниот југ расте брзо, како што се забележува во извештајот, тековите ќе се решаваат во нивните сопствени валути или преку механизми за регионални валути. Таквите механизми, исто така, би можеле да помогнат во преговорите за договори за преструктуирање на долгот, да обезбедат финансиско осигурување на регионално ниво, па дури и да воспостават фондови за стабилизација за подобрување на позициите на земјите во странство.
Финансиската глобализација требаше да донесе ера на силен раст и фискална стабилност во светот во развој. Но на крајот се случи спротивното. Сега, за да ја вратат својата економска одржливост, земјите со ниски и средни приходи мора да го искористат максимумот од деглобализацијата и да ја прифатат фрагментацијата на меѓународните пазари на капитал.
Џајати Гош
Авторката е професорка по економија на Универзитетот во Амхерст, Масачусетс, и членка на високиот советодавен одбор за ефективен мултилатерализам на генералниот секретар на ООН.
