За настаните во Бањска има многу непознати. Единствено е сигурно дека ништо не е случајно. Прашање за кое мора да се размислува во потрагата по мотивите за тоа што се случи – кому му пречат добрите односи меѓу Вашингтон и Белград
Нема сомнение дека Србите во Косово и Метохија живеат во постојан егзистенцијален страв и дека нивниот секојдневен живот не е нормален бидејќи мирот и редот ги спроведуваат таканаречените косовски безбедносни сили на север. Без разлика дали се подложени на напади и малтретирање од страна на „цивили“ или полициски акции, тие постојано се под стрес и тензија што ги прави подложни на разни видови манипулации и реакции што следуваат откако некоја капка ќе ја прелее чашата. Тоа, пак, не може да го објасни фактот дека токму во моментот кога Курти бил во политички нокдаун се собрала група од триесетина српски „бранители“, кои биле фатени на дело и опколени од неколку стотици косовски полицајци. Престрелката што следуваше однесе повеќе животи отколку војната во Украина тој ден. Сето тоа го врати во живот Албин Курти, а во исто време тешко го оштети филигранското политичко ткиво што го плете Александар Вучиќ во последните месеци.
Се поставува прашањето, кој имал мотив за крвопролевањето. Пред сѐ, секако Курти, чија политика на свршен чин беше пред колапс, а тој самиот беше под силен притисок од европските и американските преговарачи. Сепак, тешко дека тој самиот имал сила да спроведе таква акција.
Затоа, треба да се има предвид дека овие преговарачи, особено Ескобар и Шоле, во последните месеци беа под силен притисок од креаторите на балканската политика во 1990-тите. Тие ги критикуваа за нивниот, наводно, благ однос кон Белград. Нивните противници, кои во голема мера придонесоа за пожарот што го зафати Балканот во 1990-тите, немаат политички инструменти, политички истакнати поединци, но, без никакво сомневање, одржуваа значително влијание во длабочините на американската држава и постојано се обидуваа да го „освестат“ претседателот Бајден. Тие во сѐ почестите јавни настапи повикуваа на промена на американската политика кон Белград, но поради неоснованоста на нивните шпекулации немаа големо влијание. Сега последните настани им дадоа муниција со која ќе го опсипуваат не само Белград туку, пред сѐ, противниците во ходниците на Белата куќа и салоните во Брисел. Според тоа, ова ќе биде удар за политиката што Курти ја посочи како главен проблем и пречка за стабилизација на овој регион преку изнаоѓање политички решенија, а во исто време зајакнување на пријателските врски меѓу Вашингтон и Белград.
Затоа, друго прашање на кое мора да се размисли во потрагата по мотивите за тоа што се случи е – кој им пречи на добрите односи меѓу Вашингтон и Белград.
Се разбира, дежурните виновници во оваа смисла се секогаш Русите. Оттука и шпекулациите за учество на Вагнер во оваа операција.
Но не само што тоа не е потврдено туку и незаинтересираното, па дури и колаборативно однесување на членовите на КФОР ја забавува Москва, која набљудува што се случува и нежно ги раширува рацете за братска прегратка во која Белград би можел да падне.
Несомнено е дека загреаните српски глави на кои мирот не им е најважен во светот се и непријатели на подобрите односи меѓу Белград и Вашингтон. Но тие како и Курти немаат сили да организираат ваков инцидент и најмногу за што би можеле да бидат осомничени е лековерноста со која дозволија да бидат инструментализирани во големи политички игри.
Веќе зборувавме за западните поборници на политиката од 1990-тите, кои сметаат дека само целосно намалена и уништена Србија е гарант за мирот на Балканот. Меѓутоа, сега би можеле да им се придружат и оние на кои, во светло на сè поверојатниот неуспех на украинската контраофанзива, им е потребна некаква победа над Русите, дури и да се замислени „мали“ Руси. Сепак, Србија не може, или може многу малку да влијае на сето тоа. Прашањето е што може да направи. Одговорот тешко може да го дадат набљудувачите и аналитичарите на актуелните настани. Сепак, може да се посочат некои прашања за кои политичарите што одлучуваат треба да имаат што е можно попрецизни информации.
Првото прашање е кој ги иницираше Србите на акција во Бањска. Јасно е дека во локалното население секогаш има тврдоглави луѓе што се водат од емоциите, а не од разумот, како кога се зборуваше за отстранување на барикадите. Но не станува збор за тоа. Некој, без сомнение, работел на своја рака.
Друго прашање е дали е можно да се зачува кревката доверба со преговарачите од Брисел и од Вашингтон. Односно дали ќе добијат нови инструкции и ќе се откажат од досегашната политика или воопшто нема политика, туку наизменично се менуваат добриот и лошиот полицаец.
Третото прашање е дали е можно да се зачува и зајакне довербата на српскиот државен врв меѓу локалното население во Косово и Метохија и како да се направи тоа.
Четвртото прашање е кои би биле ненамерните и неочекувани последици од потенцијалното воено вмешување во заштитата на Србите во Косово и Метохија и кои би биле потенцијалните придобивки.
Се разбира, ова не се сите прашања, па дури и тие подразбираат мноштво потпрашања. Конечно, никогаш не може да биде целосно сигурен не само во точноста на одговорот туку и во можноста дека ќе се најдат точните одговори.
Сепак, последното прашање е релативно лесно да се одговори. Имено, мали се шансите поефективен воен одговор од Србија да израдува некого, освен оние што би ги поразиле (барем „малите“) Руси на бојното поле. Штетата несомнено би била огромна за Србија, но не треба да заборавиме дека НАТО денес е помалку хомогено отколку во 1999 година. Едно е сигурно, сепак, таквата опција е само прашање на крајна неопходност и дефинитивно треба да се избегнува.
Тоа е веројатно најтешкото прашање што бара процена на довербата во услови кога Србите во Косово и Метохија се под влијание не само на притисокот на Курти туку и на разни манипулации, повремена малодушност… Сепак, нивната доверба во политичкиот врв на Србија нема алтернатива. Тоа е слично на довербата во селектор на кошаркарска или друга репрезентација. Расте кога тимот победува и сè оди без проблеми, но многу е поважно и попотребно токму кога работите ќе тргна на лошо. Повеќето луѓе, за среќа, знаат дека животот е полн со подеми и падови и дека без доверба и трпение малку може да се постигне.
Лесно им е на искусни политичари да забележат промени во текот на политиката на големите сили, и тоа е можеби најлесното прашање. Особено што многу брзо ќе стане јасно дали настаните во Бањска ќе го сменат односот на преговарачите кон Белград и Приштина. Лакмусов тест ќе биде односот кон итноста на формирањето на ЗСО и повлекувањето на косовските безбедносни сили од северот на Косово и Метохија како главен извор на сите тензии и инциденти.
Спротивно на тоа, можеби е потешко отколку што изгледа на прв поглед да се најде крт во сопствените редови. Токму затоа ова прашање и е прво и бара недвосмислен и целосно точен одговор.
Владимир Вулетиќ
(политика.рс)
