Би било добро политичарите во западниот индустријализиран свет да запомнат дека периодите на висока инфлација историски доведоа до многу поголеми проблеми. Со тоа што се обидуваат да ги врзат општествата со пари, централните банки постојано го сеат семето на широко политичко и општествено распаѓање
Богатите западни индустриски земји се чини дека се фатени во временска јамка, со неочекувано повисока инфлација што ги враќа не само спомените од 1970-тите туку и политичките дебати од таа ера и политичките несигурности. Дали инфлацијата секогаш и секаде е монетарен феномен, како што инсистираше Милтон Фридман? Или тоа е последица на фискално прекумерно проширување или едноставно симптом на поопшта демократска нефункционалност?
Дебатите од 1970-тите не беа само за технички прашања на макроекономскиот менаџмент. Тие, исто така, поттикнаа сомневања за одржливоста и легитимноста на западниот модел на демократија. И сега кога многу од истите стари политички и геополитички прашања повторно се вжештуваат, токму инфлацијата станува мерило. Како што за повеќе пари се добиваат помалку стоки, цените се зголемуваат, а економијата тежнее кон проблеми.
Меѓутоа, за време на периоди на монетарни иновации, станува потешко да се каже што се пари. Никој не би го оспорил фактот дека монетарната иновација се одвива со опасно темпо во изминатата деценија. Но вреди да се запамети дека 1970-тите исто така се одликуваа со финансиска револуција, онаа што ги замаглуваше претходно тешките разлики помеѓу она што се сметаше за пари. Ова беше делумно последица на инфлацијата, што ги поттикна клиентите на банките да се свртат кон алтернативни решенија, како што се уверенија за депозит или сметки во нетрадиционални банки.
Фридман не ги сакаше сите конзервативни гласачи и политичари што сметаа дека фискалната политика е виновна за инфлацијата. Но неговиот презир беше погрешен, бидејќи навистина постоеше врска помеѓу фискалната и монетарната политика: високите државни дефицити беа финансирани преку централната банка. Во САД и во Велика Британија, Министерството за финансии и централната банка почнаа да се гледаат како обединета „макроекономска извршна власт“. Сметајќи се себеси како глобално доминантни сили, двете земји имаа цел да го искористат својот монетарен суверенитет за да обезбедат предности на сметка на остатокот од светот. Така, двете земји завршија со повисока инфлација во споредба со повеќето други индустриски развиени земји, а истата разлика е повторно очигледна во 2022 година. САД и Велика Британија имаат највисоки стапки на инфлација во Г7, а исто така и двете воведоа огромни фискални стимулативни пакети со помош на централната банка како одговор на шокот од пандемијата.
Велика Британија е особено драматичен пример за ова. Во првата финансиска година на пандемијата, Банката на Англија купи 99,5 отсто од државниот долг и над 100 отсто следната година. Под овие околности, не е веродостојно да се тврди дека централната банка е независна. Истата логика важи и во САД, каде што најголемата грешка на политичарите беше да ги положат своите надежи дека повисоката инфлација е „минлива“. Ова траеше до ноември 2021 година, при што администрацијата на Бајден вршеше притисок врз Федералните резерви на САД да ги задржи лабавите монетарните политики со одложување на назначувањето или прераспределбата на функционерите во институцијата.
Резултатот е дека централните банки не се толку независни како што се тврди дека се. Во САД и во Велика Британија, владите и централните банки реагираа на политичките притисоци создадени од очигледно нерешливите општествени поделби. Ваквата екстремна поларизација отвора прашања дали политичката унија може да опстои. Оттука, повторно се јавува дебата за нефункционирање на власта во Велика Британија, при што и Шкотска и Северна Ирска размислуваат за опцијата да можат повторно да ѝ се приклучат на Европската Унија (ЕУ). Уште пострашно е што голем број неодамнешни книги прогнозираат граѓанска војна во САД.
Се разбира, и Европа се соочува со закани од распаѓање. Европската централна банка (ЕЦБ) дури и побавно ги зголеми каматните стапки. Ова е делумно така, затоа што карактерот на инфлацијата е различен и затоа што украинскиот конфликт ги зголеми трошоците за енергија. Европските пазари на трудот, исто така, имаат нешто позабавено темпо (иако некои европски економии го трпат истиот драматичен недостиг од квалификувана работна сила, забележан во САД и во Велика Британија).
Но главната причина за двоумење на ЕЦБ е нејзиниот страв дека пазарите ќе ги толкуваат повисоките трошоци за задолжување како закана за владината и банкарската стабилност во позадолжените јужни земји од еврозоната. Зголемувањето на трошоците за задолжување на државата може да донесе двоен удар од кој многумина стравуваа за време на европската должничка криза пред една деценија. Ако задолжените влади мора да платат поголема премија за ризик и им се заканува несолвентност, вредноста на нивните обврзници ќе падне, поткопувајќи ги билансите на банките што ги поседуваат.
Една од мантрите на еврокризата беше дека САД и Велика Британија беа во многу посилна позиција од Европа бидејќи имаа единствена влада и единствена централна банка. Иако структурната ранливост на еврозоната оттогаш генерира пробен чекор кон ограничена фискална унија, тој процес останува нецелосен. Покрај тоа, пандемијата и годинашната геополитичка криза ги потсетија сите дека дури и фискално обединетите држави ги немаат сите одговори и можат да станат предмет на распаѓање.
Историјата е полна со примери на висока инфлација што предизвикува системски падови. Обидувајќи се да ги поврзат општествата со пари, централните банки постојано го сееја семето на поширокото политичко и општествено распаѓање. Со ширењето на несигурноста, инфлацијата може лесно да уништи големи, сложени политички субјекти, како Велика Британија, САД и ЕУ.
Харолд Џејмс е професор по историја и меѓународни односи на универзитетот „Принстон“
