Сериозна дебата се иницира во Шведска, соочена со фактот дека државата регистрира сѐ повеќе милијардери. Во исто време, светлото на јавноста се насочува и кон најниските слоеви во општеството кај кои е вселено чувството „треба да си среќен што имаш работа“
Како се менува шведското општество пред очите на целиот свет
Интересна репортажа беше објавена деновиве во весникот „Свенска Дагбладет“, во која економистот Карл Седерстом и новинарот Андреас Червенка, актуелен со книгата „Алчна Шведска: народниот дом стана рај за супербогатите“, ја опишаа својата „турнеја на милијардерите во Стокхолм“.
Текстот има интересна поента бидејќи покажува како се менува цело едно општество, но и каква е перцепцијата за него однадвор. Можеби е рано за процени, но не е ни чудо што вакво општествено милје бара членство во НАТО што до пред само една година беше незамисливо. Идеолошката подлога се менува неверојатно брзо.
Двајцата соговорници, крстосувајќи со луксузниот автомобил „бентли“ меѓу фитнес-центри за едно лице, продавници за часовници со шампањско и ѕвездени ресторани, размислуваат за фактот што не е политичко прашање: дека Шведска денес е на врвот на светот кога станува збор за милијардери со долари.
Притоа се прави хронолошки пресек дека по 1945 година, разликите меѓу богатите и сиромашните во Шведска се изедначуваа од година на година. Во 1980 година живеевме во најрамноправната земја во светот, велат тие. Имаше широко распространета согласност дека капитализмот не се снајде сам, туку му треба цврста поддршка од државата за да се заштити. Даночната политика беше централна, корпоративниот данок не беше само мерка за еднаквост, туку начин за казнување на компаниите што попрво би дозволиле профитите да одат на непродуктивна луксузна потрошувачка отколку да инвестираат во бизнисот. Просперитетот и благосостојбата растеа – без ниту еден милијардер од долари.
Но потоа дојдоа 1980-тите. Богатството, подароците и недвижниот имот беа ослободени од данок, а корпоративниот данок беше преполовен. Дерегулацијата создаде огромен финансиски пазар. Како крунско достигнување, добивме сосема нов и без ризик начин за заработка: приватно работење на активности финансирани од даноци.
Додека сето ова се случуваше над нашите глави, во исто време имаше еднакво големо поместување пред нашите долги носеви: уделот на платите во шведската индустрија се намали и сè повеќе одеше на профит. Само минатата година 30-те најголеми котирани компании си поделиле повеќе од 200 милијарди круни, а годинава, веројатно, ќе ги има повеќе.
Теоријата што стои зад сето тоа или, подобро кажано, смоквиниот лист напред, беше дека просперитетот на врвот ќе се „прелее“ низ пирамидата на општеството. Наместо тоа, се појави шведска олигархија, која живее во земјата без граници каде што човековите права се нарекуваат пари. Многу пари. (Колку, не знаеме точно. Кога беше укинат данокот на богатство, Владата, како случајно, се откажа и од статистиката за богатството…). Како можевме да дозволиме да се случи ова?
Модерната даночна политика е стара колку и правото на глас, и двете беа поттикнати од народни движења, кои, по Првата светска војна, се заканија да го соборат старото општество. Правата на глас и еднаквоста беа цената што повисоката класа беше принудена да ги плати за продолжување на држењето на власта. Соочени со самосвесна работничка класа, десничарските политичари, исто така, сфатија дека премногу провокативните поделби ќе ја нарушат довербата во системот.
Во неколку земји ова верување беше толку длабоко како во Шведска и толку силно поврзано со една партија, социјалдемократите. Затоа, кога капиталистите вложуваа на неолибералната карта, ставот на партијата беше пресуден. Кога тие, силата што можеше да ја спречи експлозијата на нееднаквоста, абдицираа од мисијата, теренот беше слободен. Отпорот на синдикатот беше краткотраен, беше тоа главно внатрепартиски семеен судир, пред да се усогласат редовите. Немаше веќе ни лево ни десно, туку само пазар.
Имотот од милијарди долари не е само прашање на редистрибутивна политика, туку на социјална моќ, економска и политичка. Многумина политичари, без разлика на партиската боја, тивко слетаа во корпоративниот свет по успешната функција во општината и парламентот.
Дури и на дното, на подовите на работилниците и во просториите за нега, чувството „треба да си среќен што имаш работа“ како да се беше населило во главите уште од кризата во 1990-тите. Се чини дека некој заборавил да ни каже за овие невидени бумови, од кои се изродиле милијардерите на нашето време.
Во време кога шведската статистика за штрајк изгледа како крива на ЕКГ кај одамна мртов пациент и несигурните работни места се шират, синдикалните лидери се согласија да ги нарушат и правото на штрајк и безбедноста на работните места. Ова не е ништо повеќе туку инвестиција во осигурување дека и понатаму ќе продолжиме да гледаме нови светски рекорди во имот од милијарди долари. Р.Н.М.
