Анализа за подемот и стагнацијата на неформалниот економски сојуз меѓу Кина и Америка
Подготвил: Mарјан Велевски
Неформалниот економски сојуз меѓу САД и Кина што започна да се интензивира во првите две децении на овој век, главно, се развиваше природно, преку независно дејствување на деловните актери од двете страни. Како што забележуваат голем број економски аналитичари, овој процес полека привршува, особено во последните две-три години, затоа што се сменија состојбите на геополитичката сцена. Издвојуваме делови од анализата на хрватскиот портал „Индекс“ што ги разгледува актуелните односи меѓу двете земји, сојуз неформално наречен Кимерика, како кованица составена од нивните имиња, со акцент на сѐ поголемата економска поделба на двете сили, што повлекува геополитички последици
Првите две децении на 21 век беа обележани со неформалниот економски сојуз меѓу САД и Кина. Иако тогаш беа воспоставени и формални меѓудржавни договори меѓу двете земји, овој однос главно се развиваше природно, преку независно дејствување на деловните актери од двете страни.
Некако се добива впечаток дека овој процес полека привршува, особено во последните две-три години. Новиот тренд е спротивен и има за цел поголема економска поделба на двете сили, што повлекува геополитички последици. Во САД идејата дека Кина ги користи своите „привилегии“ станува сѐ посилна и посилна, при што Кина сѐ повеќе се обидува да стане рамноправна геополитичка сила со САД.
Кога всушност започна создавањето на Кимерика и зошто
Големата меѓузависност меѓу Кина и САД почна да се развива во минатиот век, откако комунистичкиот економски модел во Кина почна да се трансформира во 1980-тите години од строго планирано управување со сите аспекти на економијата во хибриден пазарно-социјалистички модел.
Напуштањето на социјалистичкиот модел започна многу пред да стане јасно дека овој модел ќе се распадне во СССР и Источна Европа, веќе на крајот на 1970-тите. (Кина многу однапред го антиципираше тој процес.)
Во земјоделството се вршеше деколективизација, на населението му беше дозволено да основа приватни фирми и беа овозможени странски инвестиции.
Во 1985 година, контролата на цените беше укината, а во доцните 1980-ти и почетокот на 1990-тите беа приватизирани голем број државни компании, иако до денес Кина задржа голем број големи компании под државна сопственост. Веќе во средината на 1980-тите, САД беа третиот најголем трговски партнер на Кина.
Влегувањето на Кина во Светската трговска организација го промени светот
Пресвртна точка беше влезот на Кина во Светската трговска организација (СТО) во 2001 година. Иако преговорите беа тешки и додека траеја се случија голем број непредвидени околности, кои имаа влијание врз односите меѓу двете земји (на пример, бомбардирањето на кинеската амбасада во Белград во 1999 г.), беше одобрен влезот во СТО.
Тоа ѝ обезбеди економски пораст и подем на Кина. Инвестициите од странство и развојот на домашниот приватен сектор одржуваат годишен раст на БДП од околу 10 проценти, платите растат, работниците од земјоделството преминуваат во индустрискиот сектор.
Од друга страна, САД имаат корист од преместувањето на индустриите со ниска додадена вредност. Меѓународните корпорации ги преместуваат производствените капацитети во Кина за да ја искористат поевтината работна сила. Американските потрошувачи имаат бенефиции од производите од Кина; поевтина и квалитетна облека, обувки, електроника за широка потрошувачка и други производи за широка потрошувачка.
Појавата на Кимерика
Со текот на времето се роди Кимерика, зависноста помеѓу потрошувачот САД и производителот Кина. Првата земја стана најголем клиент во светот, а втората неформална фабрика во светот. Американскиот пазар беше „гладен“ за евтини производи, а огромното население на Кина масовно се преселуваше од внатрешноста во градовите во потрага по работни места во фабриките.
Меѓународните корпорации од САД беа повеќе од среќни да ги намалат трошоците за производство и да избегнат строги закони за заштита на работната сила, а со тоа да ја зголемат профитабилноста. Кинеските власти беа повеќе од подготвени да им дозволат на тие корпорации да ги експлоатираат работниците во земјата, да го зголемат индустриското производство, да пренесуваат знаење и технологии и да ѝ помогнат на Кина економски да се издигнува.
Со оглед на алтернативата, населението на Кина исто така беше подготвено да се согласи на еден вид „експлоатација“. Во 1990 година секој четврти Кинез бил неухранет, но поради големиот економски развој тоа практично е исчезнато денес.
Сега САД ѝ должат на Кина огромна сума пари
Меѓузависноста станува очигледна кога ќе погледнете кои земји имаат најголем американски долг. Во текот на деценијата на создавањето и постоењето на Кимерика, Кина купи големи количества американски обврзници. Тоа значи дека САД ѝ должат на Кина огромна сума пари.
Конкретно, САД ѝ должат на Кина 860 милијарди долари во јануари 2023 година на сметка на издадените обврзници. Рекордното ниво на американски долг го држи Јапонија, 1,1 трилион долари, но позицијата на Кина како втора земја на која САД ѝ должат најмногу е обезбедена. Трета е Обединетото Кралство со 668 милијарди, а четврта е Белгија со 331 милијарда.
Кина купува американски долг поради позитивниот ефект што може да го има врз нејзината економија. Со инвестирање во долари во хартии од вредност, вредноста на доларот се зголемува во однос на вредноста на кинеската валута, јуанот. Тоа ги прави кинеските производи поевтини и попривлечни за американските купувачи. Кина, според експертите, купува американски долг за да го одржи извозот кон неа. Со оглед на тоа што има релативно слаб внатрешен пазар, извозот е од клучно значење за одржување на ниската невработеност и за одржување на социјалната стабилност.
Во последните години Кина полека се ослободува од американскиот долг
Американскиот долг се смета за една од најбезбедните инвестиции во светот. Позицијата на доларот како главна светска валута, во која се чува најголемиот дел од меѓународните резерви на централните банки во светот и во која се вршат најголем број прекугранични плаќања, им овозможува на САД да одржат висок јавен долг и повеќегодишен буџетски дефицит, а сепак остануваат во категоријата земји со најдобар кредитен рејтинг, со ниска цена на долгот.
Според тоа, хипотетичкиот банкрот на САД би имал силен импакт за Кина. На пример не само што би го изгубила главниот пазар за извоз туку би можела да заборави и на долгот, кој САД обично го враќаат. САД сè уште се главната дестинација за извозот на Кина, но во последните години помал дел од извозот оди во таа земја.
Истото тоа се случува и со долгот. Во 2013 година, Кина имаше американски долг од 1,3 трилион долари, а до средината на 2022 година ќе падне под еден трилион. Трендот на постепено одвојување на Кина од американскиот долг се забрза во изминатата година, а во јануари оваа година падна на 860 милијарди долари. Тоа е најнискиот износ од средината на 2010 година, а за целиот период од 2006 до 2019 година, Кина го држеше најголемиот дел од долгот на САД во форма на американски обврзници.
Сепак, процесот не е толку едноставен. Намалувајќи ја изложеноста на американскиот долг преку споменатите обврзници, купи и други форми на државен долг, како т.н. агенциски обврзници. Според главниот економист на меѓународната банка на Кина, Гуан Тао, нето-изложеноста сè уште паѓа.
„Во текот на изминатите пет години, салдото на американскиот долг што го држи Кина се намали за 317,9 милијарди долари… Овој бран на опаѓање на билансот на долгот на САД што го држи кинескиот капитал се должи и на комбинираниот ефект на нето-намалувањата и падот на вредноста на обврзниците, при што нето-намалувањето има мала предност“, напиша Гуан во својата колумна од јуни оваа година.
Трамп ја започна трговската војна
Претседателот Трамп започна отворен економски конфликт со Кина со аргументот дека Кина го отежнува увозот на производи од САД со различни бариери, врши индустриска шпионажа, не ја почитува интелектуалната сопственост и генерално предизвикува штета од стотици милијарди долари на САД, преку нефер трговски практики. Овие обвинувања не беа неосновани, а многу други земји ја обвинија Кина за слични работи.
Уште во 2018 година беа воведени тарифи за увоз на соларни панели, машини за перење, алуминиум, челик, делови за авиони, батерии и цела палета производи. Кина возврати со слични мерки на увозот од САД. Следната година трговската војна се интензивира и стана сè појасно дека никој нема корист од неа.
Трговскиот дефицит на САД со Кина се зголеми наместо да се намали, а кварталниот раст на БДП на Кина забави на најниско ниво во последните 30 години. Дополнително, Трамп имаше избори и требаше сѐ да прикаже како своја победа.
Во јануари 2020 година беше потпишан трговски договор со кој Кина вети дека ќе зголеми повеќе производи од САД, главно земјоделски производи. Ветеното никогаш не се исполни, што може да се оправда со избувнувањето на пандемијата.
Бајден ја продолжува политиката на Трамп и воведува уште поостри мерки за конфликт
По затишјето за време на пандемијата, економската војна продолжува. Џо Бајден продолжува да ги спроведува во суштина истите политики како Трамп, но со различни механизми. Светската трговска организација дури објави во декември 2022 година дека царините на Трамп за челик и алуминиум се против правилата на светската трговија, но Бајден одби да ги укине.
Иако САД во 2022 година започнаа голем проект за субвенционирање на индустријата за микрочипови, во 2023 година собираат сојузници (ЕУ, Јапонија, Тајван, Јужна Кореја) и забрануваат извоз на некои микрочипови во САД и одредени технологии за развој на микрочипови и производство на машини за нивно создавање.
Кина е голем извозник на потрошувачка електроника, што е незамисливо без чипови, така што нема многу простор за маневрирање, со оглед на тоа што најмногу ги увезува од земји со кои САД се согласиле да ја блокираат Кина, а машините за нивно производство се произведени во ЕУ, сојузниците на САД.
Сепак, возврати со „контрола на извозот“ на ретки метали што се клучни за производството на микрочипови, што беше протолкувано како јасна закана. Особено се важни галиумот и германиумот, во чие производство Кина има светски монопол.
Падот на Кимерика само што започна
Последните податоци за трговијата меѓу Кина и САД покажуваат голем пад на трговската размена. Во јуни извозот на производи во САД е намален за 23,1 отсто на годишна основа. Во првите шест месеци вкупната вредност на американскиот увоз од Кина падна за 25 отсто.
Загриженоста во Кина произлегува од тоа што производствените цени на индустријата паѓаат веќе десет месеци по ред, а на годишно ниво падот е меѓу 4 и 5 проценти. Ова е јасен сигнал за слабеење на странската побарувачка, која најмногу се однесува на САД (гледајќи ги земјите, а не регионите).
Ненадејното раздвојување на САД и Кина е малку веројатно и многу деструктивно, така што сите се обидуваат да го избегнат тоа сценарио. Но, земајќи ги предвид процесот на дедоларизација, трговската војна што беснее веќе пет години (со пауза поради пандемијата), падот на трговијата и геополитичките тензии, Кимерика полека но сигурно исчезнува.
