Во пресрет на годишниот самит на НАТО во Литванија на 11 и 12 јули
На 11 и 12 јули лидерите ќе се соберат во Вилнус, главниот град на Литванија, на годишниот самит на НАТО. Се очекува тие да ги одобрат првите сеопфатни
одбранбени планови на Алијансата по Студената војна. „Тоа е најдраматичната промена… од падот на Берлинскиот ѕид“, вели Метју ван Вагенен, американски
генерал во Врховниот штаб на сојузничките сили во Европа (СХАПЕ). Прашањето е дали сојузниците можат да ја остварат својата амбиција
Има многу да се разговара во Вилнус:
– сојузниците не можеа да се договорат за нов генерален секретар на НАТО, па на Јенс Столтенберг ќе му биде потврден, односно продолжен мандатот;
– Украина сака покана за членство во Алијансата по војната, а во меѓувреме очекува детални и значителни гаранции за долгорочна помош;
– континуираното вето на Турција за приемот на Шведска во НАТО;
– се очекува да биде поставен друг однос на НАТО со Азија;
– сојузниците се согласуваат дека Кина има сè поголемо влијание врз европската безбедност – не само преку продлабочувањето на односите со Русија – но спорот околу тоа дали да се отвори канцеларија на НАТО во Токио открива поделеност околу тоа како да се одговори.
Но и покрај сето ова горенаведено, планираниот ремонт на воената машинерија на НАТО е најважната точка на агендата!
Приоритет се воено-одбранбените реформи
Главен архитект на одбранбените реформи на Алијансата е Крис Каволи, американски генерал, кој е врховен командант на сојузничките сили во Европа (САЦЕУР). Неговата работа прв ја вршеше Двајт Ајзенхауер – чиј глобус сè уште се наоѓа во канцеларијата на генералот Каволи во белгискиот град Монс. Генералот Каволи зборува руски, образован е на „Принстон“ и „Јејл“, нашироко се смета за еден од најимпресивните офицери на неговата генерација. Неговите планови изнесуваат 4.000 (класифицирани) страници.
Што содржат тие строго доверливи материјали? Имено, централниот дел е трио регионални планови: еден за север, кој ги опфаќа атлантскиот и европскиот Арктик; еден за центарот, кој се обраќа на Балтикот и Централна Европа до Алпите; и јужен план за Медитеранот и Црно Море. Постојат потпланови за вселената, сајбер-операциите и специјалните сили. Русија, не е изненадувачки, е во фокусот, но не исклучиво: јужниот план, на инсистирање на Турција, рамномерно го дели нејзиното внимание меѓу заканата од Русија и од терористичките групи.
Првата и најважна цел на документите е одвраќање. „Клучот за воените планови на НАТО отсекогаш бил тоа што Москва знае дека има воени планови на НАТО“, вели Тим Сејл, историчар на Алијансата од Универзитетот во Торонто.
Како што рече, плановите, исто така, обезбедуваат јасни насоки за секоја вооружена сила во Европа и Северна Америка за тоа како да дејствуваат доколку дојде до конфликт. Генералот Каволи ќе им додели на одредени земји одредени улоги или делови од фронтот. Баталјоните и бригадите можат однапред да се запознаат со нивниот распоред, без разлика дали тоа е норвешки остров или дел од Карпатите.
Целта е мобилизацијата на НАТО: „За источниот фронт Алијансата да биде побрза отколку што Русија може да се мобилизира“
На минатогодишниот самит на НАТО во Мадрид, сојузниците се согласија дека колективно ќе задржат над 100.000 војници подготвени за распоредување за помалку од десет дена и уште 200.000 на месечна готовност – многу поголем број војници со висока готовност од претходно. Исто толку важно е што сојузниците сега ќе му „изјават“ на генералот Каволи кои единици се достапни во секое време.
Во последниве недели, Америка, Германија и Велика Британија вежбаа како брзо да ги зголемат своите распоредувања со големина на баталјон во Полска, Литванија и во Естонија во формации со големина на бригада. Италија најверојатно наскоро ќе спроведе сличен тест во Бугарија. Целта на ова е да се уверат балтичките држави и да ѝ се покаже на Русија дека овие армии се доволно агилни за да го зајакнат источниот фронт на НАТО побрзо отколку што Русија може да се мобилизира. Овој месец Германија, чии вооружени сили беа во лоша состојба во изминатата деценија, отиде подалеку. Вети дека на крајот ќе стационира цела бригада на литванско тло – посветеност без преседан. Вежбите на НАТО, исто така, стануваат сè понапорни: тие се „помалку или повеќе проби“, вели еден официјален претставник. Најголемата во изминатите децении, „Стадионалниот Јупитер“, би требало да се случи кон крајот на оваа година.
Набавки и инвестиции како приоритет на Алијансата плус уште пет непосредни приоритети
Новите планови на НАТО не само што ќе ги држат армиите во готовност туку и ќе постават приоритети за набавки и инвестиции. За колективна одбрана на континентот е потребно тешко вооружување: авиони, тенкови и артилерија. Но со години по нападите од 11 септември, сојузниците водеа герилски војни во Авганистан и во Ирак, кои бараа малку различни видови комплети: возила отпорни на мини, транспортни хеликоптери и лесна пешадија. НАТО не наметна никаква дисциплина за она што го купија неговите членки: „Немавме никакви барања за нациите што навистина беа спроведени во последните 30 години“, вели генералот Ван Вагенен. Целта е сега повторно да се усогласат побарувачката и понудата преку механизам познат како „барање на структурата на силите“ – во суштина, списокот на генералот Каволи за она што е потребно ако неговата воена стратегија работи според планираното.
Висок функционер на НАТО посочува на пет непосредни приоритети: копнени сили способни за борба, особено тешки оклопни бригади; интегрирани системи за воздушна и ракетна одбрана способни да ги заштитат единиците во движење; огнена моќ со долг дострел како што се артилерија и ракетни фрлачи; дигитални мрежи што овозможуваат брзо и безбедно движење на податоците низ бојното поле и назад во седиштето; и логистика за отфрлање на големите армии низ Европа додека ги одржуваат снабдени.
Оваа листа во голема мера ги одразува потребите што се идентификувани при набљудувањето на војната во Украина: старомодна артилерија нанесе најголем дел од жртвите; маневрирањето без оклоп се покажа како исклучително скапо. Проблемот е што поголемиот дел од европските армии неволно се справуваат со повеќето од овие мерки (и покрај исклучоците на извонредност, како што е финската армија на регрути богата со артилерија).
Структурни реформи што следуваат
Пентагон „ги срами другите членки на Алијансата“ со позиционирање на 22 еквиваленти на баталјони во Европа, главно под Петтиот корпус во Полска. Тоа е повеќе од шест во 2015 година; тоа е приближно ист број што го има вкупно Британија.
Натаму, преку новите планови на Алијансата, според изјавите на Метју ван Вагенен, американски генерал во Врховниот штаб на сојузничките сили во Европа (СХАПЕ) „Америка во голема мера се враќа во системот за планирање на НАТО“. Во последните 20 години, вели тој, Европската команда на Соединетите Американски Држави (ЕУКОМ) во Штутгарт во Германија – воената команда на Америка за континентот – во голема мера се држеше за себе, ревидирајќи ги одбранбените планови во време кога европските вооружени сили правеа малку детално планирање. Новите планови на НАТО се усогласени со американското размислување. На многу начини тие се производ на тоа (генералот Каволи е командант и на ЕУКОМ и на НАТО). Тоа сугерира дека Америка повторно се вклучува – и покрај политичките нервози околу можниот реизбор на Доналд Трамп следната година.
Пошироките реформи што се спроведуваат во командната структура на НАТО се пример за слична динамика. Самиот штаб на СХАПЕ се трансформира, вели генералот Ван Вагенен: вториот кат е „отфрлен“ за да се стави во нов оперативен центар. Нова копнена команда за справување со операциите на НАТО северно од Алпите можеше да биде домаќин на Полска или Германија, кои беа заинтересирани за работата; наместо тоа, американската армија самата ја презеде таа задача. Новата команда ќе биде во штабот на генералот Вилијамс во Визбаден. Парадоксално, со оглед на стравувањата од американско напуштање, некои Европејци се загрижени што американските генерали ја преземаат власта. „Да“, возвраќа официјалниот претставник, „тие го преземаат водството затоа што имаат намера да се борат овде: тоа е доста добра вест ако сте Европеец“.
Фамозните два отсто од БДП на членките на НАТО
На самитот во Велс во 2014 година, по првата руска инвазија на Украина, сојузниците ветија дека „ќе се движат кон“ целта на НАТО за трошење два отсто од БДП до 2024 година. Само тројца сојузници тогаш ја исполнија целта. Сега се седум, Германија ќе стигне таму следната година, Франција во 2025 година. Но повеќето заостануваат многу. Во Вилнус, сојузниците се очекува да постават ново ветување за инвестиции во одбраната. Целта од два отсто може да стане кат, наместо цел. Источните сојузници – како што е Полска, која може да потроши огромни четири отсто од својот БДП за одбрана оваа година, и Естонија, која вели дека ќе достигне три отсто – се заинтересирани за ова. Но подигнувањето на целта само ќе го нагласи јазот што веќе постои меѓу надежите и реалноста.
Бен Валас, британскиот секретар за одбрана, вели дека некои земји „навистина не сакаат да направат два отсто“ – Канада е најголемиот пример – и дека други ќе достигнат врв со два отсто без да можат да го одржат. „Постојат некои назадувања“, предупредува тој. „Во реални услови, ние (Европа) инвестираме помалку во одбраната сега отколку во 2021 година“, се жали Кусти Салм, највисокиот државен службеник во Министерството за одбрана на Естонија. Новите планови на НАТО ќе им дадат на началниците на националните армии и министрите за одбрана поголема моќ кај министрите за финансии: неисполнувањето на целта за трошење повеќе нема да биде само извор на срам на секој годишен самит, а може да остави и опиплива дупка во воените планови на континентот.
Некогаш и сега
Новите реформи на НАТО се длабоко обликувани од начинот на кој членството во Алијансата се промени во изминатите триесет години. Во 1989 година, пред падот на Берлинскиот ѕид, границата на НАТО со Варшавскиот пакт во суштина беше внатрешната германска граница – 1.380 километри во должина, речиси целата во голема мера милитаризирана – плус мал дел во северна Норвешка. До 2004 година, кога балтичките земји му се приклучија на НАТО, нејзината граница со Русија беше долга само 800 километри. Но кога Финска се приклучи на 4 април оваа година, тоа се зголеми повеќе од двојно. Платното на генералот Каволи се протега од Арктикот до Анадолија.
Во 1989 година „сите имаа фиксни позиции“, вели генералот Ван Вагенен. Армиите беа поголеми, од двете страни, а војниците беа густо набиени по линијата на фронтот. Сега помалите армии се протегаат низ многу поголем фронт. „Треба да имате поагилни сили“, вели генералот. Новиот систем за предупредување има цел да ја изостри разузнавачката машинерија на НАТО, така што елементите од неговите нови планови може да се активираат како одговор на раните знаци на неволја, како што се движењата на руските трупи.
Пристапувањето на Финска носи и нови можности. Нејзината високопрофесионална и добро опремена армија, која може исклучително брзо да мобилизира огромен број регрути, веројатно ќе ги зголеми стандардите во Алијансата, вели еден официјален претставник. Нејзиното членство „многу убаво ја уредува таа нордиска и балтичка географија“, вели друг, при што руската маршрута надвор од Финскиот Залив и кон Балтичко Море е сè поограничена од земјите на НАТО (уште повеќе ако се приклучи и Шведска). „Тоа претставува многу повеќе предизвици за Русија отколку за НАТО“, додава функционерот. Во март американските извидувачки авиони почнаа да летаат над Финска, нешто што би било чудно пред 18 месеци.
