Белешките на Леонардо да Винчи за човечката анатомија останале во голема мера заборавени до средината на 18 век, кога на нив наиде шкотски анатом. Денес тие повторно оживеаја и со новата изложба се откриваат некои нови детали и занимливости. Изложбата во Националниот музеј на Шкотска, насловена „Анатомија: прашање на смрт и живот“, која трае до 30 октомври, носи некои од цртежите заедно со разни предмети и уметнички дела од шкотското просветителство, за да ја објасни често напнатата врска помеѓу унапредувањето на анатомското знаење и потребата за раните анатоми да набават мртви тела.
Да Винчи, кој во своето време беше многу поуспешен и поиновативен од некои негови подоцнежни колеги, до одреден степен ги предвиде проблемите со кои ќе се сретнат анатомите на престижните факултети и слично, пишува „Гардијан“. На пример, подоцнежните холандски и шкотски анатоми честопати морале да ги вадат телата од ковчези и гробишта. Модерната медицина, „уметноста на одложување на смртта“, е изградена врз темелите на овие „грабежи на гробови“, но своето потекло го има од поколаборативниот, консензуален став типичен на Да Винчи. Тоа е пристапот што се врати сега, со оваа изложба. Во зимата 1507/1508 година, Да Винчи бил во Фиренца, каде што извршил обдукција на човек што, непосредно пред неговата смрт, тврдел дека има повеќе од 100 години. Да Винчи ја идентификувал причината за смртта како стеснување на коронарните артерии и го направил првиот клинички опис на цироза на црниот дроб.
Кон крајот на 1510 година, тој бил во Павија, универзитетски град јужно од Милано, работејќи со градскиот професор по анатомија на белешки за една голема анатомска расправа. Павија е студена во зима, таа е идеална за зачувување човечки останки, а многу од неговите анатомски скици што моментално се изложени во Шкотска потекнуваат од дела завршени во текот на зимата 1510-1511 година. Неговиот соработник во Павија, Марк Антонио дела Торе, починал во 1511 година од чума, што можеби е причината зошто Леонардо ги оставил настрана своите претходни дела. До крајот на 1511 година живеел во вила источно од Милано, каде што продолжил да прави скици не за човечката анатомија туку за кучињата, птиците и начинот на кој крвта тече низ човечкото срце. Во 1513 година тој бил во Рим, обидувајќи се да ја унапреди својата анатомска работа во болницата „Санто Спирито“, кога еден германски производител на огледала, кој не го одобрувал отворањето трупови, го спречил со тоа што го пријавил кај папата. Да Винчи потоа во 1516 година добил покана да се пресели во Франција, под покровителство на Франсоа Први, и се населил во Амбуаз. Со себе ги зел своите анатомски белешки и починал таму во 1519 година без да ја заврши анализата.
Како биле создадени скиците во Единбург е приказна полна со нејаснотии – прво паднале во рацете на неговиот придружник Франческо Мелци, а потоа по смртта на Мелци, во 1570 година, биле продадени на Помпео Леонио, скулптор што ги однел во Мадрид по налог на шпанскиот крал. Никој не знае како завршиле во Англија во 1630 година, меѓу колекцијата на Томас Хауард, гроф од Арундел. До 1690 година тие ѝ биле продадени или донирани на кралската колекција на Вилијам и Мери, каде што останале до ден-денес.
Цртежите на Леонардо се позајмуваат од конвенциите за архитектурата во визуализирањето на анатомските структури од различни перспективи. Преку нив можеме да добиеме увид во големата дебата што ја имал на ум испитувајќи ја онаа на фламанскиот анатом Весалиј, чија книга „За ткаенината на човечкото тело“ била првото големо анатомско дело што ги поништило класичните науки.
Пристапот на Леонардо бил сосема поинаков: тој никогаш не бил задоволен да прикаже изглед на смртта без да истражи како би можело тоа да се оживее со динамиката на животот – чкртаните белешки, во неговото вообичаено пишување во огледало, околу овие слики неуморно го испитуваат прашањето: Но како функционира тоа? Тој, исто така, знаеше дека механизмите на животот се надвор од дофатот на неговата остра визија: „Природата е полна со безброј причини што никогаш не влегуваат во искуство“, напиша тој, опсервација што останува вистинита дури и денес, кога е можно да се визуализираат механизмите на животот до молекуларно ниво.
Изложбата ни покажува како Леонардо ја меша разликата помеѓу реалноста што ја видел и она што претходните анатоми му рекле дека треба да го види. Од придружните белешки можеме да разбереме дека за него срцето не било мускулна пумпа, туку орган што ја исполнувал крвта со „благородни“ духови.
