Балканските писатели во „Колибри“: Бајрузин Хајро Плањац, еден од најтиражните босански автори за деца и млади
Бајрузин Хајро Плањац (61) е еден од најтиражните босански автори за деца и млади. Објавил десетина книги, кои неодамна беа издадени како собрани дела. Плањац ја објавил првата приказна во училишниот весник „Невен“ во 1977 година, а првата книга „Девојка и бреза“ десет години подоцна. Застапен е во голем број антологии, како и во учебници, лектири и прирачници за основно училиште и за Педагошки факултет, по предметот Литература за деца. Делата му се преведени на повеќе јазици.
Разговорот со него го водевме по повод издавањето на неговата книга „Тајните на дедовата воденица“ на македонски јазик во издание на издавачката куќа „Бата прес“ од Скопје, која веќе ја имаат и неколкумина читатели на „Колибри“. Ова е негова втора книга преведена на македонски, а третата е веќе во подготовка и на неа веќе работи писателот Наум Попески. Плањац планира напролет да дојде во Македонија и да одржи промоција на своите дела и да посети неколку основни училишта, бидејќи, како што ни рече, за него средбите со младите читатели се големо задоволство, предизвик и мотив и натаму да твори.
Младите читатели од Македонија имаа можност да ве запознаат преку вашите две книги преведени на македонски јазик: „Златна диплома“ и „Тајните на дедовата воденица“, во издание на „Бата прес“. Наскоро се очекува и излегување на „Дружината на Брацика“. Планирате ли промоција на овие книги во Скопје?
– Секако. Прво сакам да му се заблагодарам на колективот на издавачката куќа „Бата прес“ од Скопје на чие чело е почитуваниот Баткоски, кои се мои издавачи, а потоа и на македонскиот писател и преведувач Наум Попески. Него го запознав во 2005 година на Меѓународниот книжевен фестивал во Бар, Црна Гора, кој ги преведе „Златна диплома“ и „Тајната на дедовата воденица“, а во моментот работи на преводот на „Дружината на Брацика“, која неодамна ја доби плакетата „Најчитана книга“ во Библиотеката во Босанска Крупа (БиХ), која доживеа десетина изданија во Босна и Херцеговина и во Србија. Тоа е книга полна со позитивни приказни од најубавата животна доба. Напролет, следната година, планирам со издавачот и со преведувачот да посетам неколку училишта во Македонија, да се дружам со учениците, голем број од нив да ги дарувам со книги, наместо со чоколади.
Вашата врска со Македонија стана уште посилна минатата година, кога ја добивте наградата „Гоцева мисла“ од „Македонија презент“. Колку ви значи ова признание?
– Македонките и Македонците се драги, вредни и чесни луѓе. Првите контакти ги имав со десетици прекрасни момчиња од Македонија во бившата ЈНА. Подоцна познанствата продолжија преку бизнисот, литературата и секогаш им се радувам. Едно такво познанство е со академикот проф. д-р Ферид Мухиќ, кој има македонско-босанско-херцеговско потекло и кој ми е рецензент на „Тајните на дедовата воденица“. Ме радува познанството и со проф. д-р Христо Петрески, претседателот на Друштвото на писателите на Македонија и сопственик на издавачката куќа „Феникс“. Доделувањето на наградата „Гоцева мисла“ за мене претставува голема чест и обврска, а морам да признаам и ми импонира како автор.
„Тајните на дедовата воденица“ е приказна за едно детство многу поразлично од она на денешните деца. Дали е тоа вашата животна приказна?
– „Тајните на дедовата воденица“ е автобиографска приказна што го отслика животот на стотици семејства од социјалистичкиот систем на нашата некогашна заедничка држава и сите се пронаоѓаат во неа. Додека ја пишував книгата не размислував за читателите, а кога ја завршив се запрашав, зарем некого ова ќе го интересира. Размислував за некои помодерни теми и некако срамежливо ракописот му го дадов на писателот Адван Хоџиќ, кој за него имаше само пофални зборови. Кога ракописот излезе од печат и го почна својот живот, сфатив дека и децата, но и нивните родители сакаат да го читаат ова четиво. На промоциите и другарувањата со младите читатели, повеќето ги знаеја сите главни ликови, дејството на романот… Тоа ми беше потврда дека сум на добар пат, дека треба да продолжам да препишувам од животот, од детството, како и досега. Доколку читателите не го прифатеа мојот стил на пишување, ќе престанев да го правам тоа, зашто поинаку не знам.
Дали и покрај сѐ што проживеавте во првите години од животот бевте среќно дете?
– Имав среќно детство. Навистина тоа беа гладни времиња, немавме доволно за јадење, за гардероба, а за играчки никој не ни размислуваше, но имав генијални другари: Сехид Гумениот, Мехо Трбла, Нихо Гузла, Менсо Окац, Шабан Кригер, Драго Рус, Никола Филипов, Рефка Багара… Ним сум им благодарен за среќното детство, а се надевам и тие мене. Во десетина мои романи тие се главните јунаци и нивните палавштини се костур на моите книги што се печатат, издаваат и продаваат, освен во Босна и Херцеговина и во Македонија, Србија, Хрватска, Црна Гора, Шведска, Германија, а наскоро и во Италија и во Турција.
Вашата биографија е како создадена за некоја филмска приказна. Сите тие искуства, веројатно, се проткаени на страниците на вашите книги или во некои важни одлуки?
– Кариерата ја почнав како физички работник – бетонирец од трета група во претпријатието „Техника“ од Загреб, потоа бев монтер во рафинеријата за нафта во Босански Брод, машинобравар во „Трудбеник“ во Добој, бравар во „4 Септември“ од Теслиќ, трговски патник – продавач на книги во „Белградскиот издавачки графички завод – БГЗ“ и во издавачката куќа „Отокар Кершовани“ од Опатија, музичар во рок-групата „Атомски звук“, офицер во Армијата на Република Босна и Херцеговина, новинар во весник, на радио и на телевизија, самостоен претприемач – сопственик на групацијата „Плањац“ со пет субјекти, каде што има стотина трудољубиви вработени што добро си ја завршуваат работата. Јас сум и консултант, советник, универзитетски професор на Универзитетот во Травник. Бев и глумец во популарната телевизиска серија „Виза за иднина“. Сите згоди и незгоди на овие простори што ни се случија се препишани од детски агол во моите книги. Можеби токму тоа е мојата предност, како што вели еден од моите рецензенти. Но, според мене, човек во животот мора да биде упорен, резултатот мора да дојде на крајот. Ми се чини дека проблемот на сегашната генерација е што сака сѐ да добие веднаш. Не можат да го дочекаат времето кога се жнеат резултатите.
Дали имате интерактивни средби со вашите млади читатели и колку тие искуства се важни за вас?
– Секако. Јас во повеќе од 80 отсто училишта во БиХ одржав литературен час, ги рецитирав своите песни и им ги раскажував своите приказни на основците. Посетив и многу забавишта во земјата. Кај мене, до пандемијата на коронавирусот, во април, мај и во јуни, доаѓаа по 80 автобуси на училишни екскурзии. Децата доаѓаа да ме запознаат, да ги видат Фабриката за книги и Алејата на писателите, каде што посадивме 35 стебла за изминатите 35 години успешно работење на мојата издавачка куќа. Тоа е и Поетски парк каде што им е оддадена почит на 35 најтиражни писатели кај нас. Тука е и Музејот на книгата, работната соба на Шиме Есиќ, претседателот на Институтот за детска книжевност и на крајот учениците го посетуваат и центарот за образование на возрасни – „Едука БХ“, каде што во салата одржувам час за стотина ученици (приближно толку има во два автобуса). Тоа дружење со децата за мене е повеќе од лек. Без овие контакти со своите читатели јас не би можел да се занимавам со оваа професија.
На кои животни вредности ги учевте своите деца и дали токму тие беа инспирација за некои од вашите дела?
– Да. Имам два сина и ќерка, кои завршија факултети, имаат свои бизниси и компании и работат доста успешно. Главно ги учев да бидат вредни, упорни, човечни, образовани… Инаку, сѐ што напишав, јас всушност препишав од детството. Прво од своето, а подоцна од детството на своите деца, а сега и од детството на внуците. Бидејќи детството е неиспишана река од настани, згоди и незгоди. Секогаш кога ќе се вратам на неговите брегови, јас сум среќен, весел и задоволен. Убаво ми е да отпатувам 50 години назад. Понекогаш кога ќе објавам некоја приказна, синовите и ќерката ми се лутат. Велат, па добро, тато, зарем сите мораат да знаат за таа случка, ти ништо не можеш да скриеш.
Што би им порачале на вашите млади пријатели во Македонија?
– Добро да учат. Да ги слушаат родителите и наставниците. Ги поздравувам со стих до скорешното видување:
Додека сонливото сонце
ѕирка над високото Борје
поздрави ви праќа
нов другар и гаталец
писателот од Тешањ, од Поусорје,
Бајрузин Хајро Плањац.
