Генезата на хибридното фелер-решение во преамбулата на македонскиот устав што ги произведе мноштвото досегашни непредвидени состојби генерирани во македонското општество предупредува дека со новите интервенции во преамбулата, тие само ќе се продлабочат, на штета на конститутивноста и државотворноста на македонскиот народ. Универзитетскиот професор Владо Поповски, еден од активните учесници во преговорите во Охрид во 2001 година, од кои произлезе рамковниот договор, потсетува на причините и историскиот контекст за хибридноста на постојната преамбула на македонскиот устав
СВЕДОШТВО НА ЕДЕН ОД КРЕАТОРИТЕ НА МАКЕДОНСКИОТ УСТАВ ЗА ГЕНЕЗАТА НА ВМЕТНАТИОТ ПОЛИТИЧКОПРАВЕН И ЛИНГВИСТИЧКИ ФЕЛЕР ВО ПРЕАМБУЛАТА
Генезата на хибридното, неконсеквентно, политичкоправно и лингвистички збунувачко решение во преамбулата на македонскиот устав и сите досегашни непредвидени состојби што таа ги генерираше во македонското општество предупредува дека со новите интервенции во преамбулата, тие само ќе се продлабочат, на штета на конститутивноста и државотворноста на македонскиот народ.
Вистинска приказна за паметење и за аналите на македонската уставноправна историја: Како странците си играле со македонската државност
Универзитетскиот професор Владо Поповски, еден од активните учесници во преговорите во Охрид во 2001 година, од кои произлезе рамковниот договор, потсетува на причините и историскиот контекст за хибридноста и неконсеквентноста (правно, политички и лингвистички недоследна) актуелна преамбула на македонскиот устав. Иако потоа имаше и други интервенции во преамбулата на Уставот, граѓанско-националната хибридност и понатаму создава забуни и конфузии, како во политичкиот дискурс, така и во целото општество.
– Постојната преамбула на македонскиот устав, во која се наведуваат и граѓаните, но и македонскиот народ и делови од народи, е резултат на состојбите по оружениот конфликт во 2001 година, кој заврши со Охридскиот рамковен договор. Во текот на преговорите во Охрид, меѓу политичките фактори (партии) од Македонија, со посредство на меѓународната заедница, една од одлуките беше и промена на Уставот, односно во него да се одрази она што тогаш беше договорено во Охрид. Како советник на тогашниот претседател Борис Трајковски, активно учествував во тој процес на договарање. Од лидерството на тогашните македонски партии, ВМРО-ДПМНЕ, предводено од Љупчо Георгиевски, и СДСМ, на чело со Бранко Црвенковски (во време на широка коалиција), како на еден од креаторите на првиот устав од независноста, од мене беше побарано да напишам предлог-текст за преамбулата, која би била по теркот на граѓански устав. Кога таквиот предлог-текст на Уставот требаше да биде усвоен во Собранието, неколку пратеници од опозицијата, како Столе Попов, Радомир Карангелевски и Чедо Петров, имаа забелешка дека во тој текст на преамбулата не се споменува македонскиот народ и процедурата на усвојување се одолжи. Одложувањето на собраниското усвојување на измените на Уставот ја загрижи меѓународната заедница и, при една посета, тогашниот висок комесар на ЕУ за надворешна и безбедносна политика, Хавиер Солана, и генералниот секретар на НАТО, Џорџ Робертсон, кај претседателот Борис Трајковски, се интересираа за причините. Претседателот Трајковски ги објасни причините за незадоволство на пратениците дека во текстот го нема македонскиот народ, а Солана побара да го види предлог-текстот. Тогаш, тој предложи и напиша со своја рака, односно вметна по воведните неколку збора на преамбулата „Граѓаните на Република Македонија…“ , во реченицата, која со неговиот ракопис продолжи со зборовите „македонскиот народ и граѓаните што се дел од албанскиот народ, дел од турскиот народ…. итн“. Таквата верзија на преамбулата, т.е. на целиот устав потоа беше испратена на усвојување во Собранието и беше изгласана.
Секако, легитимитетот на тоа уставно решение го даде Собранието, кое е самостојна и суверена законодавна институција на Република Македонија. Без оглед кој го дал предлогот, ако пратениците не се согласеа со текстот, тој немаше да биде изгласан – вели професорот Владо Поповски, навраќајќи се на случувањата од пред дваесетина години, кога беше усвоена наративната формулација на преамбулата на македонскиот устав, кој сега е со хибридна дефиниција на граѓански и национален устав.
Тешка конфузија: Ниту граѓански концепт ниту национален концепт на Уставот, за формулата – губење на македонската конститутивност
Уставните експерти редовно нагласуваат дека преамбулата на Уставот е декларативен, свечен, прокламативен текст, најчесто изразен преку една долга реченица, во која нема ниту членови, ниту ставови, додека ефективно правата, слободите и обврските се остваруваат преку нормативниот дел од конститутивниот акт. Но и покрај уставноправната теорија за „декларативноста“ на преамбулата, сите досегашни политички барања за менување на македонскиот устав (од надворешна и внатрешна природа) се насочени првично на тој, како што некои го нарекуваат, „незадолжителен дел“ од Уставот. По секоја од многубројните интервенции во преамбулата на Уставот, создаден од независноста на Македонија во 1991 година, многумина констатираат дека тоа не е истата држава од осамостојувањето.
Во актуелната дебата во јавноста, активирана по започнувањето на собраниската процедура за уште едни уставни измени, како услов за одржување на втората меѓувладина конференција на Македонија со ЕУ, повторно на површина излезе конфузноста на наративот на преамбулата, што создава состојба на хибридна државна дефиниција и како: граѓанска и национална. Според, професорката по уставно право Татјана Каракамишева-Јовановска, формулацијата на преамбулата е правно збунувачка и политички конфузна. Споменувањето во иста реченица на граѓаните на земјата, преку кои се истакнува граѓанскиот карактер на Уставот, од една страна, и македонскиот народ, дел од албанскиот народ и другите народи, преку кои се истакнува националниот карактер на Уставот, уште на самиот почеток во Уставот создава целосна забуна со мешање термини и поими што не се употребуваат во меѓународното право. Професорката заклучува дека ваквата конфузија не е само спротивна на меѓународното право туку му прави голема штета на македонскиот народ, кој поради овие забуни не може јасно и недвосмислено да се определи како државотворен народ во сопствената држава.
