Пандемијата на ковид-19 претставува голема можност за ЕУ и за еврозоната да дејствуваат решително во справувањето со заедничкиот проблем, а со тоа да ги зајакнат солидарноста и интеграцијата на блокот
Европската Унија (ЕУ) и еврозоната се приближуваат кон вториот клучен момент за една деценија. Првиот беше должничката криза што започна во 2010 година, на која ѝ се стави крај со ветувањето на претседателот на Европската централна банка (ЕЦБ) Марио Драги, дека таа е подготвена да стори „сѐ што е потребно“ за зачувување на еврото. ЕЦБ ја поддржа декларацијата на Драги со воведување програма за итни случаи за набавка на државни обврзници (ОМТ), која, за среќа, досега не мораше да се користи. Потоа ЕУ основаше банкарска унија, а ЕЦБ ја презеде улогата на банкарски надзорник и усвои заеднички механизам за носење решенија за проблематични институции.
Оваа унија сè уште е нецелосна, затоа што нема доволна поддршка за резолуцијата за голема криза и не постои заедничка шема за осигурување депозити. Бидејќи монетарната унија нема фискална унија за распределба на ризици, еврозоната претставува нестабилна креација. Ковид-19 е голем шок што бара огромни трошоци не само за здравствената заштита туку и за одржување на европската економија додека се во сила карантините и мерките за физичка дистанца.
Само јавниот сектор може да се справи со ваков предизвик. За жал, ЕУ повторно е поделена помеѓу фискално силните северни членки, предводени од Германија и од Холандија, кои имаат сооднос на долг во однос на БДП од околу 60 отсто, и фискално слаби земји чиј овој сооднос е близу или над 100 отсто.
Девет земји од ЕУ, предводени од Франција, Италија и Шпанија, предложија заеднички корона-обврзници за да помогнат во ублажување на економскиот удар на пандемијата. (Португалија, Ирска, Луксембург, Словенија, Белгија и Грција исто така ја поддржуваат идејата.)
Но фискално силните членки, плашејќи се од морална опасност, се против меѓусебна распределба на долговите. Иако симетричен макроекономски шок, како оној со кој сега се справува еврозоната, го ослабува аргументот за морална опасност, сепак стравот на северните земји не е неоснован. На крајот на краиштата, повеќето земји што ги поддржуваат корона-обврзниците не успеаја да ја доведат во ред фискализацијата откако заврши должничката криза со еврото.
Постојат неколку практични проблеми со корона-обврзниците. Германија инсистира најпрво да се искористат спасувачките фондови во ЕУ, како што е Европскиот механизам за стабилност (ЕСМ). Што се однесува до најекономичните членки, сега не е време да се воведе безбеден капитал во еврозоната, туку да се покаже лидерство наместо теории на заговор и плашење на луѓето.
Сепак, програмата на ЕУ за борба против ковид-19, исто така, ќе им помогне на северните членки на блокот да ја контролираат епидемијата и да ги ограничат штетите врз нивните економии само ако соработуваат заеднички. Без таков план, земјите како Италија или Шпанија ќе бидат обврзани да трошат премалку за справување со итните проблеми во јавното здравство и за закрепнувањето на економијата, што негативно ќе се одрази врз јавното здравство и економските перформанси не само во тие земји туку и во северна Европа.
По самитот на Европскиот совет одржан на 26 март, на кој не се донесоа значајни одлуки, се родија низа европски иницијативи, вклучувајќи и олеснување на правилата за државна помош за да им се помогне на засегнатите фирми, а од неодамна се воведе и пакетот од 540 милијарди евра за поддршка на економиите на членките. Пакетот, предложен од претседателот на Еврогрупата, Марио Сентено, вклучува кредит од 240 милијарди евра од ЕСМ, до 200 милијарди евра заеми за мали и за средни претпријатија од Европската инвестициска банка (ЕИБ) и план за заем од 100 милијарди евра за придобивки за невработеност од Европската комисија.
Иако аплицирањето во ЕСМ е предуслов за ЕЦБ да го активира планот со обврзниците, сепак постојат одредени услови. Покрај тоа, министрите за финансии на ЕУ се согласија да формираат фонд за привремено закрепнување, кој може да биде финансиран од „иновативни финансиски инструменти“.
Се одложи битката за делумно заедничко распределување на долгот, за кое се залагаше Франција. Иако овие мерки одат во вистинската насока, а заедничкото и солидарно владеење е за поздравување, прашањето е дали ќе бидат доволни. Во спротивно, еврозоната и ЕУ како целина нема да успеат да дејствуваат решително за заедничкиот проблем, а поделбата на блокови кај членките би можело да продолжи.
Ако кризата продолжи и јавниот долг на Италија и на Шпанија значително се зголеми, тогаш пазарите може да ја тестираат решеноста на ЕЦБ да го откупува суверениот долг на овие земји. Затоа, ЕЦБ можеби ќе мора да преземе дополнителни мерки покрај распределба на капиталот меѓу државите при спроведувањето на неодамна објавената програма за набавка на средства од 750 милијарди евра (што е помала од проценетиот долг на Италија и на Шпанија за 2020 година).
Чекорите на ЕЦБ ќе купат време и ќе им дадат на засегнатите држави поголема фискална слобода, но, како и во должничката криза, таа ќе биде ранлива сѐ додека во еврозоната нема заедничка фискална политика.
Но уште еднаш се покажа дека еврозоната повторно одговори со поголема заедничка интеграција и способно лидерство на челниците, само кога е на работ на катастрофа. Затоа да се надеваме дека ќе имаме среќа овој пат и дека никаква криза нема да се одрази врз иднината на Европа кога таа како никогаш досега минува заеднички низ овој период и е способна да го одржува тронот здружено.
Авторот е професор по економика и финансии на бизнис-школата ИЕСЕ и автор на книгата „Конкуренција и стабилност во банкарството“
