На неодамнешниот самит за процена на одбранбената и безбедносната политика на Европската Унија, како одговор на
руската агресивна операција во Украина, лидерите на блокот се согласија дека
итно се потребни повеќе здружени
инвестиции. Со многу од потребните алатки што се веќе поставени, она што
е најпотребно сега е политичка волја
да се следи
Војната на Русија во Украина ја принуди Европската Унија да се справи со долгогодишните стратегиски предизвици. Најнепосредна задача е да ѝ се стави крај на зависноста на Европа од рускиот увоз на енергија, а овој процес сега е во тек, со постепено ембарго за нафта што ќе достигне 90 отсто до крајот на годината.
Пошироко, Европа, исто така, мора да развие ефективна безбедносна и одбранбена политика, како и капацитети потребни за нејзино спроведување. Иако оваа амбиција не е нова, има нов поттик за неа. Војната на Русија јасно покажува дека ни треба чекор за промена кон поголемо здружување на одбранбените инвестиции. Тоа беше главниот заклучок од дискусијата на Европскиот совет за одбраната.
Нема два идентични политички проблеми. Понекогаш предизвикот изгледа толку нов и без преседан што не може да се реши додека не се направи соодветна процена на променетиот пејзаж. И понекогаш решенијата се познати, но недостигаат ресурси за нив. Дебатата за европската безбедност и одбрана спаѓа во трета категорија: дијагнозата и рецептите се јасни, но имаше дефицит од политичка волја.
Знаеме со години, дури и децении, дека европските влади трошат премалку на одбраната и на премногу фрагментиран начин. Резултатот е дека ни недостигаат воени капацитети за да ја гарантираме сопствената безбедност или да служиме како способен партнер за НАТО. Треба да трошиме повеќе, а повеќе од тоа трошење треба да направиме заедно.
Со текот на годините, многу европски политичари, институции, министерства за одбрана, аналитички центри и други објавија извештаи и предлози што повикуваат на повеќе и подобри трошоци за одбраната. Овие охрабрувања одразуваат јасен и цврст консензус меѓу експертите за ова прашање. Покрај тоа, во 2004 година, ЕУ ја создаде Европската агенција за одбрана (ЕДА) за поддршка на земјите-членки, со заеднички проекти за истражување, развој и набавки.
Но многу земји ги намалија трошоците за одбрана по финансиската криза во 2008 година, намалувајќи ги уделите на нивните буџети наменети за колаборативни безбедносни инвестиции. Оттогаш, владите премногу често говорат за заедничките трошоци, додека продолжуваат да ги ставаат националните набавки на прво место (често поради политички причини, како што се поддршка на домашните индустрии и вработувањето).
Нето-резултатот е драматичен. Помеѓу 2009 и 2018 година, намалувањата на земјите-членки, поради недоволно трошење за одбраната, изнесуваа вкупно околу 160 милијарди евра (171 милијарда долари). А што е уште полошо, многу други земји низ светот се тркаа напред. Во последните 20 години, комбинираните трошоци за одбрана на ЕУ се зголемија за само 20 отсто, во споредба со 66 отсто за САД, речиси 300 отсто за Русија и 600 отсто за Кина. Уште поалармантно, Европа достигна ново ниско ниво во 2021 година, кога само 8 отсто од трошоците за опрема беа наменети за колаборативни инвестиции – далеку од 35 отсто што самите земји-членки на ЕУ ги поставија како цел.
Ова недоволно трошење и недостиг од соработка ги чинат земјите на ЕУ (а со тоа и даночните обврзници) десетици милијарди евра годишно, поради високите трошоци и неефикасноста. Но тоа не мора да биде вака. Во наша моќ е да го промениме курсот, а ние веќе го знаеме патот. Преку Стратегискиот компас, институциите на ЕУ и сите 27 земји-членки подготвија патоказ. Имаме алатки и рамки – почнувајќи од Постојаната структурна соработка и Европскиот одбранбен фонд – за да им помогнеме на земјите-членки да продолжат со истражување, развој и инвестиции на покоординиран начин.
Но другите парчиња сè уште треба да дојдат на своето место. Мора да обезбедиме финансиски стимулации за заеднички набавки и да се движиме кон постратегиско програмирање. Ние, исто така, треба да ја зајакнеме одбранбената индустриска и технолошка база на ЕУ со поддршка на истражувањето и развојот и искористување на потенцијалот на новите технологии што предизвикуваат неуспех. Како што им кажав на европските лидери кога тие го поддржаа овој пристап, и Европската комисија и ЕДА можат да помогнат во координацијата.
Да, во европската политика е клише да се каже дека ни недостига само политичка волја да ги искористиме алатките што ни се на располагање. Но клишеата се генерално вистинити. Ние, Европејците, тежнееме да носиме тешки одлуки само кога сме пробале сè друго и се соочуваме со акутна криза.
Тие услови очигледно се исполнети. Гледаме како Русија води брутална војна на агресија против Украина – онаа што ѝ ја нагласи сопствената ранливост на Европа, откривајќи долгогодишен дефицит на способности и нови потреби (како што е повторно полнење на нашите исцрпени резерви). Покрај тоа, оваа криза доаѓа на врвот на многу други закани, како во нашето соседство, така и пошироко. Европските интереси се оспорени во сите стратегиски домени, вклучувајќи ги и сајберот, поморскиот и вселенскиот.
Треба да развиеме средства за да се заштитиме во опасен свет. Тоа ќе бара не само повеќе трошоци за одбраната туку и подобри трошоци за одбраната. За да ја обезбедиме нашата колективна безбедност, мора да инвестираме повеќе заедно.
Жозеп Борел, висок претставник на Европската Унија за надворешна политика и безбедност, потпретседател на Европската комисија за посилна Европа во светот
