По долгогодишните ултраслободни фискални, монетарни и кредитни политики, како и почетокот на големите негативни шокови во понудата, стаглфациските притисоци сега го притискаат огромниот долг во јавниот и приватниот сектор. Исто така се наѕира досега невидена економска криза, а политичарите ќе имаат врзани раце за дејствување
Светската економија се движи кон невиден спој на економски, финансиски и должнички кризи, по експлозијата на дефицити, задолжувања и приспособувања во последните децении. Во приватниот сектор, огромните долгови ги вклучуваат и домаќинствата (како што се хипотеки, кредитни картички, студентски, автомобилски и лични кредити), деловната сфера (банкарски заеми, долг на обврзници и приватен долг) и финансискиот сектор (обврски на банкарски и небанкарски институции). Во јавниот сектор, тој вклучува обврзници на централната и локалната власт и други формални обврски, како и имплицитни долгови, како што се нефинансирани обврски од пензиски шеми и здравствени системи што се плаќаат во секој момент и се очекува да растат како што стареат општествата.
Гледајќи ги само експлицитните долгови, бројките се вчудовидувачки. На светско ниво, вкупниот долг на приватниот и јавниот сектор како дел од БДП се зголеми на 350 отсто во 2021 година. Се разбира, долгот може да ја поттикне економската активност ако кредитобарателите инвестираат во нов капитал што дава повратни средства повисоки од трошоците за задолжување. Но многу задолжувања одат едноставно за финансирање на потрошувачката над нечиј приход на постојана основа и тоа е рецепт за банкрот. Згора на тоа, инвестициите во „капитал“ исто така може да бидат ризични, без разлика дали кредитобарателот е домаќинство што купува дом по вештачки зголемена цена, корпорација што сака да се прошири пребрзо без оглед на повратот или влада што ги троши парите на екстравагантни, но бескорисни инфраструктурни проекти.
Ваквото презадолжување трае со децении, од различни причини. Демократизацијата на финансиите им овозможи на домаќинствата со ограничени приходи да ја финансираат потрошувачката со долгови. Владите на десниот центар упорно ги намалуваат даноците без да ги намалуваат трошоците, додека владите на левиот центар великодушно трошат на социјални програми што не се целосно финансирани со доволно повисоки даноци. Даночните политики што го фаворизираат долгот пред капиталот, поттикнати од ултраслободните монетарни и кредитни политики на централните банки, поттикнаа скок на задолжувањето и во приватниот и во јавниот сектор. Долгогодишното квантитативно и кредитно олеснување ги задржа трошоците за задолжување близу нула, а во некои случаи беа дури и негативни (како во Европа и Јапонија до неодамна). До 2020 година, јавниот долг со негативен принос во еквивалент на долар изнесуваше 17 илјади милијарди долари, а во некои скандинавски земји дури и хипотеките имаа негативни номинални каматни стапки.
Експлозијата на неодржливите коефициенти на долгот имплицираше дека многу кредитобаратели, како домаќинства, корпорации, банки, банки во сенка, влади, па дури и цели земји, беа несолвентни „зомбија“ што беа поткрепени со ниски каматни стапки. И за време на глобалната финансиска криза од 2008 година и пандемијата, многу несолвентни агенти беа спасени со политики со нулта или негативна каматна стапка, квантитативно олеснување и директни фискални спасувачки средства.
Но, сега, инфлацијата поттикната од истите ултраслободни фискални, монетарни и кредитни политики ѝ стави крај на оваа финансиска „зора на мртвите“. Со оглед на тоа што централните банки се принудени да ги зголемат каматните стапки во обид да ја вратат ценовната стабилност, „зомбијата“ доживуваат нагло зголемување на трошоците за намирување на долгот. За многумина тоа претставува троен удар, бидејќи инфлацијата исто така го еродира реалниот приход на домаќинството и ја намалува вредноста на имотот на домаќинствата, како што се домовите и акциите. Истото тоа важи и за кревките корпорации, финансиските институции и владите со преголема моќ. Тие се соочуваат со нагло зголемување на трошоците за задолжување, пад на приходите и опаѓање на вредноста на средствата во исто време. Уште полошо, овие движења се совпаѓаат со враќањето на стагфлацијата (висока инфлација заедно со слаб раст).
На крајот на краиштата, глобалната економија е погодена од постојани краткорочни и среднорочни негативни шокови на понудата, кои го намалуваат растот и ги зголемуваат цените и трошоците за производство. Тие ги вклучуваат нарушувањата на пандемијата во понудата на работна сила и стоки, влијанието на украинскиот конфликт врз цените на стоките, строгите кинески политики за ковид-19 и многу други среднорочни шокови, од климатски промени до геополитички случувања, кои ќе создадат дополнителни стагфлациски притисоци.
За разлика од финансиската криза во 2008 година и почетокот на пандемијата, спасувањето на приватните и јавните агенти со слободни макрополитики ќе долее повеќе масло врз инфлацискиот оган. Тоа значи дека ќе има остар пад, длабока долготрајна рецесија на врвот на тешката финансиска криза. Како што ќе пукаат капиталните меури, така ќе се зголемуваат коефициентите за намирување на долгот и ќе паѓаат приходите приспособени на инфлацијата кај домаќинствата, корпорациите и владите, а економската криза и финансискиот крах ќе се хранат еден со друг.
Секако, напредните економии што позајмуваат во сопствена валута можат да искористат напад на неочекувана инфлација за да ја намалат реалната вредност на некои номинални долгорочни долгови со фиксна стапка. Со оглед на тоа што владите не сакаат да ги зголемат даноците или да ги намалат трошоците за да ги намалат нивните дефицити, монетизацијата на дефицитот на централната банка повторно ќе се смета за пат на најмал отпор. Штом духот на инфлацијата ќе излезе од шишето, што ќе се случи кога централните банки ќе ја напуштат борбата соочени со претстојниот економски и финансиски крах, номиналните и реалните трошоци за задолжување ќе се зголемат. Големата стагфлациска должничка криза може да се одложи, а не да се избегне.
Нуриел Рубини е почесен професор по економија на Школата за бизнис на Њујоршкиот универзитет
