Прекуграничниот енергетски пазар на Европа мора да остане отворен, а Европската Унија треба да ја искористи својата пазарна моќ кога набавува гас од трети земји. Без координирани национални стратегии за справување со кризи, одговорот на регионот на енергетската криза за брзо време може сам да си нанесе тежок удар
Енергетската криза, особено недостигот од гас поради прекинот на испораките од Русија, ја втурнува Европа во рецесија и предизвикува општествени тензии и дистрибутивни конфликти. Европските влади со нетрпение бараат начини да ја смират состојбата, но ќе успеат само ако тесно соработуваат. Прекуграничниот енергетски пазар мора да остане отворен, а Европската Унија (ЕУ) треба да ја искористи својата пазарна моќ кога купува гас од трети земји. Но без координирани национални стратегии за управување со кризи, одговорот на Европа може сам да си нанесе тежок удар во трката за субвенции.
Наглото зголемување на цените на енергијата еднакво ги намали производството и потрошувачката, при што домаќинствата реагираат на зголемените трошоци со намалување на другите трошоци. Некои веќе ги повлекуваат заштедите, но многу други не сакаат да ги користат нивните резерви, плашејќи се дека подоцна ќе им бидат потребни. А други, се разбира, немаат никакви резерви.
Зголемените цени на бензинот имаат голема улога во оваа криза, бидејќи тие влијаат не само на сметките за парно туку и на индустриското и производството на електрична енергија. Кога електричната енергија е многу барана, обновливите извори на енергија, јагленот и нуклеарната енергија не се доволни. Бидејќи најскапата активна централа ја одредува цената на електричната енергија, повисоките цени на бензинот исто така ги зголемија цените на електричната енергија, а двете се зголемија приближно десет пати помеѓу јануари 2021 година и септември 2022 година.
Длабочината на економските и социјалните превирања многу ќе зависи од тоа како ќе реагираат владите. Можни се два пристапа. Првата е директно да се интервенира на енергетските пазари и да поевтинат струјата, гасот и нафтата со даночни намалувања или субвенции. Шпанското субвенционирање на гасот купен од нејзиниот електроенергетски систем е пример за оваа опција.
Другиот пристап е за воздржаност од интервенции во цените и, наместо тоа, фокусот да биде на помош на домаќинствата со ниски приходи или на сериозно погодените фирми со паушални трансфери. На прв поглед, првиот пристап изгледа поефективно и очигледно е привлечен за политичарите, кои сакаат да создадат впечаток дека директно се занимаваат со ова прашање. Но тоа има два недостатока.
Прво, пониските цени на гасот, електричната енергија или нафтата имаат корист за оние што трошат најмногу енергија, што значи домаќинства со повисоки приходи, поголеми куќи и поголеми автомобили. Не само што оваа група веќе може да ги поднесе повисоките цени без помош, исто така, на крајот ќе ја плаќа субвенцијата во секој случај преку даноците што владата ќе треба да ги наплаќа за да ги намири дополнителните долгови што ги презеде.
Вториот и поважен проблем е што субвенциите или даночните намалувања ќе ја поддржат побарувачката со слабеење на иницијативата за намалување на потрошувачката на енергија. Но бидејќи енергијата стана ретка во реални услови, оваа зголемена побарувачка ќе задоволи непроменлива понуда, а цените ќе мора да растат додека повторно не се совпаднат понудата и побарувачката. Како резултат на тоа, значителен дел од субвенциите или намалувањето на даноците ќе се слева кон давателите на енергија наместо кон потрошувачите.
Оваа неусогласеност е особено проблематична на пазарот на гас, а уште повеќе кога се подготвуваат и спроведуваат субвенции на национално ниво. На крајот на краиштата, со тоа што терминалите за течен природен гас имаат ограничен капацитет, снабдувањето со гас во Европа не е особено флексибилно. Ако една земја-членка ги намали домашните цени на гасот со субвенции, а другите држави не направат ништо, цената на гасот во Европа малку ќе се зголеми, но значително повеќе гас ќе тече во земјата што ја плаќа субвенцијата, лишувајќи го остатокот од Европа од таа понуда.
Згора на тоа, ако сите земји постапат на овој начин, тие ќе се најдат во трка за субвенции, што ќе ги остави сите во полоша позиција.
Ако количеството на гас што е достапна во Европа оваа зима не може да се зголеми со понуди за повисоки цени (затоа што едноставно нема повеќе понуда), субвенцијата ќе ја зголеми цената точно за износот на субвенцијата. Тоа ќе биде како владите да им ги префрлиле парите од нивните биланси директно на производителите на гас како подарок. На крајот на краиштата, потрошувачите нема да добијат никакво олеснување.
Политиката што се ограничува на субвенционирање само на посиромашните домаќинства и на сериозно погодените бизниси би ги избегнала двата проблема, помагајќи им на оние на кои навистина им е потребна помошта. За жал, поради шокот од зголемените цени на енергијата, националните влади се под зголемен внатрешен политички притисок да интервенираат директно за да ги намалат цените. Повеќето од овие дебати на национално ниво не ги земаат предвид пошироките последици од таквите политики.
За да биде полошо, прекуграничните ефекти на субвенциите ќе се мешаат со другите мерки што се итно потребни. На пример, еден ефикасен начин за стабилизирање на пазарите на гас и електрична енергија е повторно ставање во функција на електроцентралите на јаглен и нафта и продолжување на животниот век на нуклеарните централи. Тоа би го намалило количеството на гас потребно за производство на електрична енергија, од тоа би користела цела Европа, а не само земјата што ќе дејствува во секој случај.
Ефективното управување со енергетската криза бара европска координација. Ако секоја земја дејствува имајќи ги предвид само своите интереси, состојбата во Европа ќе биде многу полоша, и тоа без добра причина.
Автор: Клеменс Фуест е претседател на институтот „Ифо“ и професор по економија на Универзитетот во Минхен
