Со оглед на обемот и сложеноста на транзицијата кон почиста енергија, некои се загрижени дека економската анализа доби краток рок на траење во процесот на политичко планирање. Јасната процена на перспективите на транзицијата бара подлабоко разбирање за барем четири големи предизвици
Енергетската транзиција од јаглеводороди кон обновливи извори на енергија и електрификација е фокусот на политичките дебати во денешно време. Но последните 18 месеци покажаа дека овој потфат е попредизвикувачки и покомплексен отколку што може да се помисли само од проучување на графиконите што се појавуваат во многу сценарија. Дури и во САД и во Европа, кои усвоија огромни иницијативи (како што се Законот за намалување на инфлацијата и „Рипауер ЕУ“) за придвижување на работите, развојот, распоредувањето и зголемувањето на новите технологии од кои во крајна линија зависи транзицијата ќе бидат одредени само со текот на времето.
Терминот „енергетска транзиција“ сугерира дека едноставно правиме уште еден чекор во патувањето што започна пред неколку века со индустриската револуција. Додека технологијата и економската предност ги поттикнаа претходните транзиции, јавната политика сега е најважниот фактор. Згора на тоа, претходните енергетски транзиции се случија во текот на еден век или повеќе, и тие не ги сменија целосно постојните технологии. Нафтата го престигна јагленот како главен извор на енергија во светот во 1960-тите, но сега користиме трипати повеќе јаглен отколку тогаш, при што глобалната потрошувачка достигна рекордно високо ниво во 2022 година. Спротивно на тоа, денешната транзиција е наменета да се одвива за малку повеќе од четвртина век и да не биде додаток. Имајќи го предвид обемот на предвиденото, некои се загрижени дека на макроекономската анализа ѝ е посветено недоволно внимание во процесот на планирање на политиките.
Случувањата откако пазарите на енергија почнаа да се затегнуваат кон крајот на летото 2021 година укажуваат на четири големи предизвици на кои треба да се внимава. Прво, во голема мера поради нарушувањата предизвикани од конфликтот во Украина, енергетската безбедност повторно стана главен приоритет. Во најголем дел, за да се запалат светлата и да работат фабриките сè уште се потребни јаглеводородите, така што енергетската безбедност значи обезбедување на соодветни резерви по поволни цени и изолација од геополитички ризик и економски тешкотии. И покрај тоа што климатските промени остануваат централен фокус, администрацијата на американскиот претседател Џо Бајден ги повика домашните компании да го зголемат производството на нафта и ги ослободи резервите од стратегиските нафтени резерви во многу поголем обем од која било претходна администрација. Во Германија, Зелените во владината коалиција го предводеа развојот на капацитетот на земјата за увоз на течен природен гас.
Вториот предизвик се однесува на обемот. Денешната светска економија од 100 илјади милијарди долари зависи од јаглеводородите за повеќе од 80 отсто од нејзината енергија, и ништо толку големо и сложено како глобалниот енергетски систем не може лесно да се трансформира. Во новата книга, „Како навистина функционира светот“, истакнатиот енергетски научник Вацлав Смил тврди дека четирите суштински „столбови на модерната цивилизација“ се цементот, челикот, пластиката и амонијакот (за ѓубриво), од кои секоја е во голема мера зависна од постојниот енергетски систем.
Точно е дека енергетската ефикасност може да се подобри. Но главните ефекти ќе се појават во развиените земји, наместо во светот во развој, каде што живеат 80 отсто од сите луѓе, и каде што зголемувањето на приходите ќе ја зголеми побарувачката за енергија.
Тоа укажува на третиот предизвик, односно новата поделба меѓу Северот и Југот. На глобалниот север, првенствено Западна Европа и Северна Америка, климатските промени се на врвот на агендата на политиките. Но на глобалниот југ, тој приоритет коегзистира со други критични приоритети, како што се поттикнување на економскиот раст, намалување на сиромаштијата и подобрување на здравјето преку целта за справувањето со загадувањето на воздухот во затворените простории од согорување на дрва и отпад. Оттука, за многумина во светот во развој, „енергетска транзиција“ значи движење од дрво и отпад кон течен нафтен гас.
Четвртиот предизвик се однесува на материјалните барања на енергетската транзиција. Ова го гледам како промена од „големата нафтена индустрија“ на „големата рударска индустрија“, односно од наоѓалишта на нафта и гас до ископување минерали за кои побарувачката енормно ќе се зголеми во свет кој сè поважна ќе станува електрификацијата.
Во новата студија на „Ес-енд-пи“ наречена „Иднината на бакарот“, пресметавме дека понудата на „металот од голема важност за електрификацијата“ ќе мора да се удвои за да се поддржат климатските цели на светот до 2050 година. Неодамна, голем број власти, вклучувајќи ги владите на САД и на Јапонија, Европската Унија, Светската банка, Меѓународниот монетарен фонд и Меѓународната агенција за енергија, објавија алармантни извештаи за очекуваниот експоненцијален раст на побарувачката за минерали како што е литиумот и кобалтот.
Но самиот аларм нема да отвори големи нови рудници – процес што се проценува дека ќе трае 16-25 години и кој се соочува со сè покомплексни барања за дозволи низ светот. Во некои клучни земји со ресурси, владите се отворено непријателски настроени кон рударството.
Значи, додека насоката на енергетската транзиција е јасна, политичарите и јавноста мора да ги препознаат предизвиците што таа ги носи. Подлабоко и пореално разбирање на сложените прашања што треба да се решат е од суштинско значење додека продолжуваат напорите за постигнување на целите на транзицијата.
Даниел Јергин е потпретседател на „Ес-енд-пи глобал“
