Доколку внимателно се анализираат сегашните настојувања Македонската православна црква-Охридска архиепископија да се именува како црква од Охрид, неизбежен е заклучокот дека станува збор за поврзаност со одредени процеси за обезличување на македонските национални и културни особености. На искажаното може некој да противречи, но тогаш сосема логично се поставува прашањето: Кому му боде очи името Македонска православна црква-Охридска архиепископија? Ако со внимание ги проследиме сите процеси што потекнуваат од Преспанскиот договор, како и ставовите за нова северномакедонска нација, очигледно е дека одредени надворешни верски и црковни средини се под влијание на грчките политички настојувања за видоизменување на македонската нација
Современоста во споредба со минатото се одликува со настојување за целосна секуларност, односно одделување на световното од духовното, особено карактеристично за западните општества. Но секуларноста, како нешто што се однесува на овој свет, а не на небесниот, не е непознаница за минатото. Имено, уште во филозофските дела на Марк Аврелиј или Епикур има траги на секуларизам, а како својство се пројавува и во христијанското учење преку зборовите на Исус од Назарет: „Подајте го царевото на царот, а божјото на Бога!“ Секуларизмот како нешто модерно, на голема врата во човековото битисување се овоплоти преку Уставот на Соединетите Американски Држави. Американските уставотворци навидум имале неутрален став за религијата, особено видливо во Првиот амандман, каде што се вели наведува Конгресот нема да донесе закон со кој се почитува воспоставување религија или забрана за слободно практикување на верата. Но за првпат во човековата историја, преку обелоденувањето на американскиот устав, доаѓа до целосно одделување на религијата од државните нешта, а оттогаш до денес американскиот секуларизам се оформи како матрица за современите општества, видливо и во македонскиот устав, особено во членот 19.
Соединетите Американски Држави, како држава и нација, имаат многу специфично овоплотување, кое беше условено од нивната традиција и култура. Впрочем американските уставотворци, меѓу другото, не расудувале дека англискиот јазик треба да се спомене како официјален јазик во американскиот устав, нешто што не е регулирано и ден-денес, но се должи на американските културни особености, кои се лишени од тегобите на историјата или долгата традиција. Но за сите други нештата се многу посложени, бидејќи ја немале судбина на американската нација, особено за народите што живееле во теократските општества, како македонскиот народ во Османлиското Царство.
Македонското битисување низ вековите е неразделно поврзано со христијанската вера и Охридската архиепископија, особено ако се земе предвид дека македонскиот народ во Османлиската Империја немал свои институции за канализирање на своите потреби, барања и стремежи, како што Грците (фанариотите) добиле привилегиран статус или алтернативниот српски верски центар во Сремски Карловац, кој се оформил како носител на српските културни и народносни стремежи. Охридската архиепископија била единствената институција што го крепела македонскиот народен и културен дух, но била укината во 1767 година благодарение на фанариотските интриги при султановиот двор во Цариград (Истанбул), а тој недостаток го забавил процесот на македонското национално будење. Во македонските научни кулоари проветруваа и сѐ уште проветруваат одредени општења за поврзаноста помеѓу македонската нација и државност со Македонската православна црква, а Јован Корубин, универзитетски професор и социолог, милуваше да каже дека историчарите ја имаат „вината“ за изедначувањето на државата и црквата, односно дека секоја држава и нација мора да имаат неприкосновена сопствена црква.
Да се вратиме од почеток. Во македонската научна мисла постои погрешна претстава дека македонската преродбеничка култура има две градивни начела, јазик и туѓи влијанија, односно дека македонскиот јазик бил основата на македонската преродба. Но овие ставови се само делумно точни. Доколку внимателно се анализираат историските процеси од првата половина на 19 век, религијата играла првостепена улога, а потоа јазикот и борбата против туѓите влијанија. Оттука, промените најпрво се видливи во подигнувањето нови цркви во низа македонски градови и села. Не случајно Георги Томалевски, македонски раскажувач, романсиер, публицист и есеист, истакнува: „Во црквата се сретнувале сите блиски, еснафите, мајсторите. Секоја недела таму се читало божјото слово на мајчин јазик.
Тоа за тие што знаат како се изградуваат и зачувуваат светилниците на народниот дух, не е нешто мало, вообичаено. Во тој акт се крие едно особено чувство, еден култ, едно второ верско исповедување. Одењето во црква, таа бесчујна демонстрација е ден пред народната свест“. Оттука, сосема е природно да се расудува дека црквите и манастирите биле единствените јадра околу кои се групирало македонското христијанско население, односно дека религиозните храмови биле центарот и тежиштето на македонскиот културно-народен живот, местата кадешто се сосредоточувала мислата за македонските погледи за светот на јазик што бил разбирлив за македонскиот етнос. Во оваа конотација се и стремежите за возобновување на Охридската архиепископија, нешто особено забележливо во ликот и делото на Григор Прличев, кој напишал: „Ќе прати владици Грци, лицем светци, срцем в’лци. Ќе ве дават, ќе ве стрижат, ќе м’лзат до крв. Меѓу народа ќе сејат несогласје и раздори, Да се мрази син со татка и со брата брат“.
По вековна неизвесност, неприкосновеноста на Охридската архиепископија е заштитена во лицето на Македонска православна црква-Охридска архиепископија (МПЦ-ОА), но денес повторно некој се обидува да ги релативизира нејзината суштина и нејзината нераскинливост со македонското битисување. Доколку внимателно се анализираат сегашните настојувања Македонска православна црква-Охридска архиепископија да се именува како црква од Охрид, неизбежен е заклучокот дека станува збор за поврзаност со одредени ретроградни процеси за обезличување на македонските национални и културни особености. На искажаното може некој да противречи, но тогаш сосема логично се поставува прашањето: Кому му боде очи името Македонска православна црква-Охридска архиепископија? Ако со внимание ги проследиме сите процеси што потекнуваат од Преспанскиот договор, како и ставовите за нова северномакедонска нација, очигледно е дека одредени надворешни верски и црковни средини се под влијание на грчките политички настојувања за видоизменување на македонската нација. Ова е во спротивност и со самата секуларност, бидејќи таа го одобрува правото да се биде ослободен од религиското владеење, но и го ништи мешањето на политиката во религијата. Мора да се нагласи дека сегашните пречки за именувањето на Македонската православна црква-Охридска архиепископија се спротивни од христијанската етика, односно: „Не го осквернува човекот она што влегува во устата, туку она што излегува од устата, тоа го осквернува човекот“.
Во ситуација кога некој се обидува да ја обезличи Македонската православна црква-Охридска архиепископија, како општество во најмала рака треба да не одмогнуваме со празна реторика, затоа што македонските владици суштествено ги познаваат проблематиката и негативните последици од преименувањето на МПЦ-ОА во црква од Охрид или црква Јустинијана Прима за македонските народни и културни битисувања.
