Секоја криза, а тоа најдобро го видовме во пандемијата, вади на површина сè што не е во ред во општеството и економијата и на човештвото му покажува што треба да се промени. На пример, вирусот што еднакво ги погоди Борис Џонсон, принцот Чарлс и неговата мајка, Том Хенкс и пензионерот од моето соседство рече дека сме еднакви, без разлика на раса, нација, богатство, култура, религија или позиција во општеството. Вирусот ги разоткри големите слабости на општествената организација, но и однесувањето на лично ниво
Велимир Сриќа
Пандемијата можеше да нè научи дека себичноста и материјализмот се достојни за презир, за игнорирање на солидарноста, семејството, пријателството и сочувството. Тоа го покажа и егоизмот на владите и нациите што не се грижат за сиромашните слоеви на општеството и земјите во светот. Додека западните земји имаа стапка на вакцинација од 70 отсто, секој трет лекар во Африка (Нигерија) беше вакциниран. Покажа дека планетата е еколошки болна, но уште повеќе покажа дека популистичката демократија заедно со либералниот пазар умира и дека ќе ги доведеме во прашање смислата на опстанокот, вредноста на животот и опсегот на човековите слободи и универзалните вредности.
Речниците го дефинираат поимот криза како пресвртница, момент на нерамнотежа, кога ситуацијата бара драматични одлуки и доведува до такви промени. Кризата е тешка ситуација полна со проблеми и тешкотии. Во секојдневниот живот се јавува како криза во бракот, средовечна криза или морална криза, во економијата зборуваме за економски кризи што се случуваат во циклуси, во медицината тоа е опасна состојба на орган или на целиот организам и има и психолошки кризи што водат до депресија или самоубиство. Во домашната политика, на пример, зборуваме за владина криза, а во меѓународната политика зборуваме за кризи што водат до војни.
Но секоја криза е можност за нов почеток. Затоа кризниот период треба да се смета за можност, време на корекција. Сите горенаведени кризи, од банкарскиот колапс пред 15 години до војната во Украина, се можности да се преиспита сѐ што не е во ред во глобалната и во локалната политика, економијата, здравството, образованието, дипломатијата и секојдневниот живот и да се поправи во поголема мера. Ако не го направиме ова, ќе бидеме сè побеспомошни пред идните кризи. Агресијата против Украина ќе ѝ помогне на Европа да се ослободи од енергетската зависност од руската нафта и гас, исто како што финансискиот колапс пред 15 години ја зајакна безбедноста на банкарскиот систем, а кризата со ковид-19 ја забрза дигитализацијата и промовираше работа на далечина. Климатските промени и распространетото загадување на сè – природата, општествените односи, човекот во неговата суштина, се најголемите кризи и закани што светот ги доживеа во последните милениуми.
Од една страна, рамнотежата на силите се менува, САД ја губат трката со Кина и престануваат да бидат водечки светски играч. Русија ја губи својата позиција на велесила и е само единаесетта земја во светот по економска сила. Југоистокот расте додека Западот стагнира.
Од друга страна, акционерскиот либерален капитализам ја губи трката со конкуренцијата, а класичната претставничка демократија се покажува како инфериорна форма на управување со економијата и општеството. Денес, највозбудливите места на развој и просперитет се недемократските Дубаи, Катар, Абу Даби, Сингапур, Шангај, Сеул и Пекинг.
На третата страна, мора да ги означиме сите оние сомнителни морални вредности на светските лидери и менталитетот што владее со политиката и бизнисот, заснован на алчност, себичност, агресивност, конфликти и желба за победа без разлика на цената, како постојани предизвикувачи на кризи.
Конечно, најважниот симптом на болеста на современиот свет го гледам во општиот пад на довербата во лидерите и институциите на системот. Порано им се веруваше на политичарите, бизнисмените, медиумите, црквата, наставниците, научниците и експертите, но денес никому не му се верува. Живееме опкружени со лаги, теории на заговор, измами, манипулации и маркетиншки спинови, поддржани од семоќната дигитална инфраструктура на социјалните мрежи. Повеќето луѓе се вознемирени од ваквата состојба, уморни од кризи и подготвени да се побунат. За среќа на сите нас, сè уште нема доволно силна идеја и алтернативен модел на светот што би предизвикал „револуции“ како во минатото. Но историскиот котел силно врие и наскоро би можел да експлодира…
Во спротивно, ќе продолжиме да живееме опкружени со лоши лидери, медиуми што шират теории на заговор, владеење на правото без правда, економски систем во кој десетте најбогати поединци поседуваат исто количество личен имот како 75 отсто од сите други. Во спротивно, ќе продолжи да работи еколошкото уништување на планетата за себичните цели на алчните корпорации, во кои е тешко да се гледа четвртина од светското население како гладуваат, додека една третина стануваат дебели. Во спротивно, сепак ќе биде нормално најдобрите спортисти, филмски и забавни ѕвезди и инфлуенсери да заработат илјадници пати повеќе од најдобрите едукатори, доктори, научници или пожарникари само затоа што така функционира законот за понуда и побарувачка. Слични контрадикторности можеме да набројуваме до утре, но не е доволно да се жалиме на светските проблеми, тие мора да се отстранат.
Тие се предуслов за раст, развој и промени. Тоа е ера на корекција, на корекција на „кривите дрини“, предизвик што нѐ принудува да ги забрзаме процесите и да ги зајакнеме активностите за отстранување на „системските грешки“. Кризите ни даваат можност да ги преиспитаме и да ги елиминираме грешките во економскиот модел на сопственички капитализам, политичкиот модел на популистичка демократија, во образовниот систем, правдата, јавното здравство, културата… Тие ни овозможуваат да го подобриме системот на вредности, да го усогласиме скршениот морален компас, да ја зголемиме општествената одговорност и да му обезбедиме на светот еколошка одржливост, да ја вратиме изгубената доверба во лидерите и уште еднаш да ги зајакнеме основните институции на економијата и општеството, да обезбедиме достоинство, мир и благосостојба за секој поединец и да го направиме светот подобро место за живеење. Во спротивно, ќе заслужиме апокалиптичен крај на цивилизацијата и никој нема да ни биде крив за тоа, освен ние самите Земјани. Секако, највиновни се неодговорните лидери, во чии раце се концентрирани политичката, финансиската, материјалната, информациската и менаџерската моќ. Затоа, треба да се надеваме дека, пред да биде предоцна, ќе се појават нови генерации посветени лидери со интегритет и нови подобри идеи што ќе ги претворат кризите во можности за суштински промени.
Се чини дека кризите се цената на напредокот на оваа цивилизација.
