По финансиската криза од 2008 година, Европската Унија само го прикри внатрешниот конфликт што се појави меѓу Северот и Југот на Европа, а конфликтот во Украина само создаде нов јаз меѓу Истокот и Западот на континентот. Штом ќе настапи мирот, двете раседни линии само ќе станат подлабоки, потешки и невозможни да се игнорираат
Ова не е полемика за тоа дали може да ѝ се верува на Русија да го почитува секој иден мировен договор со Украина. Не станува збор ниту за коментар за причините за завршувањето на конфликтот со дипломатски средства. Туку, напротив, е одраз на последниот европски парадокс: додека мирот во Украина би помогнал да се запре економското крвавење во Европа, во моментот кога ќе започне каков било мировен процес, Европската Унија (ЕУ) ќе биде поделена со внатрешна раседна линија Исток-Запад, која е обврзана повторно да го разбуди претходниот конфликт на ЕУ меѓу Северот и Југот. За веродостоен мировен процес ќе бидат потребни тешки преговори, во кои ќе бидат вклучени големите светски сили. Кој ќе ја претставува Европа на таа маса? Тешко е да се замисли полските, скандинавските и балтичките лидери да им ја отстапат таа улога на нивните француски или германски колеги.
Во источните и североисточните крила на ЕУ, францускиот претседател Емануел Макрон се смета за помирувач на Путин, подготвен да им наметне на Украинците осудувачка (за нив) агенда за територијални отстапки во замена за мир. Исто така, оставајќи го настрана долгорочното потпирање на Германија од руската енергија, положбата на канцеларот Олаф Шолц како носител на колективниот интерес на Европа е дополнително нарушена со неговата фискална одбрана од 200 милијарди евра на германската индустрија – тип на заштита финансирана од даноци, за која Германија стави вето на ниво на ЕУ.
Во меѓувреме, француската и германската елита ја презираат идејата дека ЕУ може да биде претставена во мировен процес од политички фигури како Каја Калас, естонската премиерка или Сана Марин, нејзината финска колешка. Еден германски функционер ми објасни дека „моралните крстоносни војни на украинските воени максималисти се модерни сега, но тие ќе го попречат, а нема да му помогнат на каков било мировен процес“. Значи, останува прашањето кој ќе ја претставува ЕУ во секој иден мировен процес.
Доколку ЕУ ја искористеше огромната банкарска должничка криза од ерата по 2008 година за да ги демократизира своите институции, Европа сега можеше веродостојно да биде застапена од нејзиниот претседател и министерот за надворешни работи. За жал, како што стојат работите, европските граѓани и националните лидери се грчат од помислата дека ќе бидат претставувани од Шарл Мишел, претседателот на Европскиот совет, и Жозеп Борел, врховниот претставник на ЕУ за надворешна политика. Макрон и Шолц, заедно со речиси секој друг европски претседател или премиер, сигурно би се спротивставиле.
Оптимистичкиот став во Брисел е дека, и покрај недостигот од легитимни пратеници и воената слабост, ЕУ ќе има значителна тежина во сите преговори бидејќи таа е економската моќ што ќе плати за обновата на Украина и ќе биде арбитер на секој процес во кој Украина се приклучува на единствениот пазар на ЕУ, царинската унија или дури и самата ЕУ. Но, дали таквиот оптимизам е оправдан?
ЕУ несомнено ќе плати огромни суми и ќе го оркестрира секој повоен процес на пристапување на Украина во блокот. Но нема причина да се мисли дека ова ќе ѝ гарантира на ЕУ влијателна улога во текот на мировниот процес. Всушност, постојат добри причини да се мисли дека улогата на ЕУ како главен финансиер на обновата на Украина ќе ја подели и ослаби Унијата повеќе од кризата пред една деценија.
Самата Европска инвестициска банка на ЕУ проценува дека цената на реконструкцијата на Украина е околу една илјада милијарди евра, што е еднакво на износот на буџетот на ЕУ во периодот 2021-2027 година и за 40 отсто повисоко од нејзиниот фонд за закрепнување по пандемијата. Веќе попречена од нејзиниот домашен план од 200 милијарди евра за поддршка на германскиот индустриски модел, кој пропаѓа, и 100 милијарди евра што Шолц ги одвои за трошоци за одбрана, Германија нема фискален простор да обезбеди дури и мал дел од таа сума. Ако Германија не може да плати, јасно е дека не можат ниту другите земји-членки на ЕУ. Единствениот начин да се плати за Украина ќе биде ЕУ да издаде заеднички долг, повлекувајќи ги болните чекори што доведоа до создавање на фондот за пандемиска обнова во 2020 година.
Притисната да ги испорача парите, ЕУ би можела да тргне по тој пат, но ќе открие дека води до огорченост. Лидерите на ЕУ се согласија за заеднички долг за време на пандемијата. Но инфлацијата во тоа време беше негативна, а сите членки на ЕУ се соочуваа со економска имплозија, бидејќи карантините ја убија побарувачката низ Европа. Штом ќе завладее мир во Украина, тие ќе треба да се согласат на уште поголем заеднички долг за финансирање на реконструкцијата на Украина во време кога каматните стапки се четирикратно зголемени, инфлацијата е неконтролирана, а економските придобивки за членките на ЕУ сигурно ќе бидат крајно нерамномерни.
Шпанија ќе ја доведе во прашање правичноста на заедничкиот долг кога германските компании ќе го добијат најголемиот дел од бизнисот за реконструкција на Украина. Полска ќе протестира гласно кога Германија и Италија ќе објават дека, со воспоставувањето на мирот, повторно ќе купуваат енергија од Русија. Унгарија добро ќе се пазари за одобрување на секој украински фонд, барајќи уште повеќе исклучоци од условите за владеење на правото и транспарентност на ЕУ. Среде оваа беља, старата поделба меѓу Северот и Југот (или калвинистичко-католичко), по основа на фискалната унија, ќе се врати со одмазда.
Германија веќе стравува дека Франција ќе инсистира на трајно и многу редовно издавање заеднички долг, на што ќе се спротивстави германската политичка класа, и тоа не само затоа што германскиот Уставен суд веќе се изјасни против идејата. Подлабоката причина е што фискалната унија што Франција ја фаворизира, ќе бара од германските конгломерати да ја напуштат практиката што е во нивната ДНК, а тоа е акумулирање на американските средства што тие ги купуваат на грбот на големиот нето-извоз во Америка овозможен со стагнација на германските плати и пониски цени за природен гас.
Значи, доколку Законот за намалување на инфлацијата на претседателот Џо Бајден не го промени размислувањето на Германија со подигање на протекционистичка бариера околу САД што го убива германскиот нето-извоз во Америка, какви било преговори за ставање крај на конфликтот во Украина се обврзани да го влошат јазот меѓу Истокот и Западот на ЕУ, а потоа повторно да се разгори старата поделба меѓу Северот и Југот.
Ништо од ова не треба да изненадува. По финансиската криза од 2008 година, ЕУ само ја прикри раседната линија што се појави меѓу Северот и Југот. Конфликтот во Украина неизбежно создаде нова раседна линија меѓу Истокот и Западот на континентот. Штом ќе настапи мирот, двете раседни линии само ќе станат подлабоки, потешки и невозможни да се игнорираат.
Јанис Варуфакис
Авторот е поранешен грчки министер за финансии, а актуелно е професор по економија на Универзитетот во Атина.
