За првпат во историјата на човештвото, осамените луѓе почнуваат да градат псевдоемоционални односи со машините, главно преку интеракции со чет-ботови. Впечатлив пример се милионите корисници на апликацијата за вештачка интелигенција „Реплика“, кои сосема свесно и слободно одлучуваат да изберат „партнерски“ однос со софтверот
Физичарот Макс Тегмарк, еден од светски познатите интелектуалци што стручно ја истакнуваат сериозноста на предизвикот со вештачката интелигенција (ВИ), го наведува многу импресивниот филм „Не гледај нагоре“ како илустративна метафора на моменталната состојба. Приказната на тој филм се врти околу двајца млади астрономи што ја предупредуваат јавноста за комета што се приближува до Земјата и се заканува да ја уништи. Сепак, речиси никој не ги сфаќа сериозно – повеќето се потсмеваат со нив, додека катастрофата не стане сосема очигледна, а не е можен соодветен одговор. Морам да признаам дека, како решителен и непомирлив противник на нуклеарното оружје, откако го гледав тој филм, прво се запрашав нешто што не е поврзано со вештачката интелигенција, имено: дали атомското оружје сепак може да се користи на добар начин, барем потенцијално, во доменот да ја браниме нашата планета од залутани туѓи тела од вселената? Дури тогаш се запрашав нешто индиректно поврзано со предизвикот со вештачката интелигенција: дали насловот на филмот треба да биде „Не гледај внатре“, со оглед на степенот до кој е опустошен внатрешниот свет на современиот човек и, како таков, ја изгуби својата критична предност?
Токму недостигот од подлабока критичка рефлексија е јасно видлив во денешните мејнстрим институционални пристапи во доменот на „одбранбена стратегија“ поврзана со (зло)употреба на информациски системи засновани на машинско учење, за што обично го користиме терминот вештачка интелигенција, т.е. ВИ. Тие пристапи неодоливо потсетуваат на поранешната идеја на француските воени стратези пред Втората светска војна, отелотворена во таканаречената линија Мажино – масивен сет на утврдувања и оружени точки на границата на Франција со Германија и Италија. Тажниот епилог на таа стратегија е добро познат – Вермахтот едноставно го заобиколи најтешкиот дел од одбраната на југ и удри молња од три северни правци, што доведе до капитулација на Франција во рекордно време. Да забележиме дека повеќето од денешните „стратези“ во областа на вештачката интелигенција во суштина се водени од идејата за линијата Мажино, бидејќи доминантно се фокусирани на опасноста од идни надворешни закани. Иако класичните дистописки сценарија навистина не се за потценување, особено со оглед на развојот на воените технологии, главната опасност (која е во сегашноста) останува речиси незабележана. Така, додека „фортификациите“ брзо се формираат во форма на правно-технички механизми, безбедносни протоколи и етички упатства – сите заедно се несомнено корисни и неопходни, но не и доволни – ВИ во голема мера напаѓа од другата насока, напаѓајќи ги внатрешните простори на нашето битие.
Како и во случајот со Франција, нападот беше лансиран со молскавична брзина од три паралелни правци, целосно заобиколувајќи ја надворешната одбранбена линија. Првата насока од која сме нападнати е поврзана со вниманието, кое во голема мера е заробено од нас. Под влијание на повеќечасовното користење на технологиите за вештачка интелигенција, секоја нова генерација има сè поголем проблем со концентрацијата, што е тренд што само ќе се интензивира, особено во случај на сериозни нарушувања (како што се АД/ХД), предизвикани од недискриминирачка изложеност на децата во електронската сфера. Друга небранета насока од која доаѓа нападот на внатрешните простори е поврзана со емоциите, на кои им се заканува сериозна деформација. За првпат во историјата на човештвото, осамените луѓе почнуваат да градат псевдоемоционални односи со машините, главно преку интеракции со чет-ботови. Впечатлив пример се милионите корисници на апликацијата за вештачка интелигенција „Реплика“, кои сосема свесно и слободно одлучуваат да изберат „партнерски“ (!) однос со софтверот. Тоа, сепак, не е крајот на приказната – таа продолжува понатаму, преку „браковите“ на разочарани и емотивно нестабилни луѓе со холограми со вештачка интелигенција. Како и во случајот со електронската зависност – која првично беше само изолиран случај, а во следните години доби ендемски карактеристики – може да очекуваме и експоненцијален раст на крајно бизарни појави во случај на псевдоемоционална врска со чет-ботови.
Надоврзувајќи се на пробивот во претходните две насоки, вештачката интелигенција постепено отвора трет фронт каде што се води борбата за човечкиот идентитет. Имено, преку културата на виртуелноста и виртуелните идентитети (пред години изразени преку заедницата на Фејсбук), современиот човек сè повеќе го префрла центарот на гравитација на своите односи од физичката во виртуелната сфера. Наскоро нѐ очекува концептуално преплетување на вештачката интелигенција, виртуелната реалност и социјалните мрежи (во платформи како „Метаверс“), што ќе означи невидена миграција на идентитетот од физички во виртуелен простор, но и своевидна трансформација на идентитетот. Доколку на споменатите три фронта (фокусирани на вниманието, емоциите и идентитетот) современиот човек доживее пораз, просторот ќе се отвори широко за ментална капитулација, конечно отелотворена во прифаќањето на идеологијата на трансхуманизмот – розова дистопија што има тенденција глобално да легитимира фузија на човечки суштества со машини. И тоа е многу полошо сценарио од црната дистопија „Терминатор“, во која човек барем има шанса да победи.
За да се избегне забуна, авторот на текстот не е ниту технофоб, ниту технолошки детерминист, ниту противник на значајната употреба на вештачката интелигенција на секторски и контролиран начин – напротив, авторот следел афирмативно-критички пристап кон значајното користење на современите технологии со нивно длабинско испитување две децении. Затоа, овој преглед е фокусиран на домен во кој е потребна јасна интервенција. Затоа, кога станува збор за стратегијата за зачувување на „интегритетот и суверенитетот“ на внатрешните територии, како православен свештеник, се залагам за докажано исихастичко „борбено“ искуство – она што молитвено ја активира менталната (ноетска) енергија, привлекува внимание во рамките на срцето, ги насочува чувствата кон Бога и кон друга личност, а идентитетот цврсто се држи во литургиското покровителство. Навистина, тој метод е ексклузивистички и е ограничен на одбранбената стратегија на христијаните, но се очекуваат разлики во пристапот на сојузничките војски, особено на фронтот што бара општа мобилизација.
Од суштинско значење е да се појават доволен број мислители што, на полето на одбраната на внатрешните простори, размислуваат стратегиски по примерот на Шарл де Гол, водачот на француското движење на отпорот и отворен критичар на концептот на линијата Мажино. Во тој случај има простор за оптимизам.
Оливер Суботиќ
(Политика.рс)
