Во глобалното игралиште на претприемаштвото и бизнисот, начинот на размислување на поединците игра клучна улога во обликувањето на нивното претприемачко патување. Овој начин на размислување, интересно, често е под влијание на нивното културно воспитување, социоекономската средина, па дури и игрите што ги играат во детството. Неодамна се најдов во длабока рефлексија за влијанието што овие различни култури го имаат врз бизнисот и претприемачкиот начин на размислување. Мојот разговор со поранешниот претседател Иванов минатата недела ги поттикна овие размислувања, на тоа како општествените нијанси на двете земји трајно се втиснати во пристапот кон бизнисот и претприемаштвото.
Живеејќи дел од моето детство во САД, забележав дека американските деца растат во култура што ги слави претприемачкиот дух, иновативноста и индивидуалните успешни приказни. Самиот американски сон го опфаќа етосот дека секој може да постигне успех преку напорна работа и решителност. Рано се запознаваат со игрите како „Монопол“, кои, како што интересно опиша претседателот Иванов, обезбедуваат симулирано искуство на конкуренција, финансиски менаџмент, стекнување имот и капитализам.
Играњето „Монопол“ го поттикнува развојот на стратегиско размислување, вештини за преговарање и менталитет за преземање ризик – сите клучни претприемачки вештини. Обезбедува рано разбирање на финансискиот менаџмент и идејата за инвестирање за идни приноси, што е основа на многу деловни принципи.
Како што овие деца растат, тие често ги покажуваат истите карактеристики во својот пристап кон претприемаштвото. Тие имаат тенденција да бидат стратешки, конкурентни, иновативни и не се плашат од преземање ризици. Тоа може да се види во голем број стартапи и иновативни бизниси што имаат свои корени во САД.
Од друга страна, децата во Македонија, како што истакна претседателот Иванов, почесто се запознаваат со игри како „Не лути се, човече“, што одразува општествен модел повеќе фокусиран на заедницата, можеби навестувајќи го македонското постсоцијалистичко општество. За разлика од „Монопол“, играта „Не лути се, човече“ е повеќе фокусирана на среќа, емпатија и социјална интеракција. Играта ги поттикнува играчите да се извинат кога ги враќаат назад другите, промовирајќи чувство на емпатија и општествена одговорност. Тоа суптилно ја наметнува важноста на општествените односи над конкурентската добивка.
Растењето со такви влијанија ги обликуваше децата во Македонија да бидат повеќе ориентирани кон пријателството, нагласувајќи ја соработката наместо конкуренцијата. Тие се повеќе наклонети кон градење бизниси што се фокусираат на општественото влијание, ги ценат долгорочните односи и ѝ даваат приоритет на соработката. Како возрасни, тие се повнимателни, барајќи стабилни, долгорочни добивки наспроти високоризичните бизниси со висока награда.
Овие игри од детството – „Монопол“ и „Не лути се, човече“ – служат како микрокосмос на општествата што ги претставуваат, обликувајќи го претприемачкиот начин на размислување на нивните играчи на различни начини. Тие ги потврдуваат културните и општествените вредности што ги има секоја земја.
Иако е од суштинско значење да не се генерализира или премногу да се поедностави влијанието на детските игри врз претприемачкиот начин на размислување, интересно е да се забележи како различните социокултурни контексти може да ги обликуваат претприемачките пристапи. Во оваа глобална економија има простор – и потреба – за двата типа претприемаштво. Американската склоност кон бизниси со висок ризик и високо наградување ги поттикнува иновациите и технолошкиот напредок. Во меѓувреме, македонската склоност кон социјално претприемаштво и соработка може да одговори на општествените прашања и да промовира одржлив развој.
Несомнено, оптималниот глобален претприемачки екосистем напредува на рамнотежа на различни пристапи. Оваа деликатна рамнотежа поттикнува социоекономски раст и предизвикува технолошки напредок. Со признавањето на овие сложени разлики, ние не само што го цениме повеќеслојниот претприемачки дух што го обликува нашиот глобален комерцијален терен туку и потенцијалните трансформации во секое општество.
Македонија, традиционално вкоренета во размислување фокусирано на заедницата и соработката, постепено се насочува кон менталитетот „Монопол“ – склон кон индивидуалистичка конкуренција и преземање ризик. Оваа промена нè повикува да ги доведеме во прашање нејзините импликации. Дали оваа транзиција е соодветна, со оглед на македонското културно ткиво? Дали „монополскиот“ начин на размислување може да коегзистира хармонично со вродените заеднички вредности на Македонија?
Преобликувањето на претприемачкиот начин на размислување на општеството е сложено и слоевито, а овие прашања нè потсетуваат дека оваа промена не е само за економска добивка или загуба. Станува збор за осигурување дека како што еволуираат општествата, тие остануваат верни на своето културно наследство, притоа прифаќајќи го ветувањето за напредок и иновации. Додека размислуваме за оваа деликатна рамнотежа, препознаваме дека еволуирачкиот глобален претприемачки пејзаж е огледало што ги одразува не само економските трендови туку и срцето на општествата и културите низ целата земја.
Стефан Вељановски
Авторот е доктор по економски науки
