Зошто македонските граѓани се против таканаречениот „француски предлог“ за вклучување на Бугарите во нивниот устав? Македонската евроинтеграција беше заглавена во антиката околу триесетина години, а сега е заглавена во средновековието, и тоа буквално во мракобесието на таа ера. Прво требаше да се одговори на прашањето чиј е Александар Македонски, а сега македонскиот пат кон Брисел го чека одговорот на прашањето чиј е Крале Марко. Ова не е иронија на актуелната состојба во Македонија, туку, за жал, сурова реалност.
Да почнеме од почеток… Македонско-грчкиот спор кулминира со усвојувањето на таканаречениот договор од Преспа пред пет години. „Конечното решение“ на ова прашање, како што стои во официјалното име на договорот, само ја внесе Македонија во застрашувачка спирала. Граѓаните на Македонија, а особено Македонците не го прифатија решението, а тоа го покажаа на неуспешниот референдум на 30 септември 2018 година. Потоа се случи страшно институционално насилство кога владата на Зоран Заев ги искористи сите средства, вклучувајќи и поткуп, уцена, инструментализација на судството и обвинителството, за да отцепи осум пратеници од опозицијата и да постигне уставно мнозинство во Собранието (користејќи „европски и балкански методи“ како што советуваше тогашниот еврокомесар за проширување Јоханес Хан). Македонија така стана „Северна…“, но државниот апарат го загуби легитимитетот во очите на граѓаните.
Една од главните забелешки на противниците и скептиците на Договорот од Преспа беше фактот што ништо во меѓународната политика не се случува во вакуум, па дека потписот на Заев на спогодбата веднаш ќе предизвика одговор и кај другите националисти во регионот. Македонската државност е една од најмладите во регионот, а се појави во време кога нејзините соседи сè уште сонуваа за своите големи државни проекти. На сите на Балканот им беше јасно дека преименувањето на државата не беше сфатено како некаков европски и прогресивен компромис, туку како капитулација на Македонија и некаков облик на признавање дека македонската нација е вештачка творба.
Од Софија веднаш стигна потврдата. Во октомври 2019 година, бугарскиот парламент усвои декларација со која се дефинира ставот на Бугарија во однос на македонската и албанската европска интеграција, а бугарската влада усвои рамковен став каде што гореспоменатата декларација е подетално елаборирана. Прво, двата документа го оспоруваат самото постоење на македонскиот јазик, но уште пострашни се позициите дека Бугарија „нема да дозволи интеграцијата на Македонија во ЕУ да биде проследена со европско легитимирање на државно спонзорираната идеологија на антибугарска основа“, како и барањето за систематско отстранување на квалификаторот „бугарски фашистички окупатор“ од сите текстови на спомениците и спомен-плочите. Дополнителна „сол на живата рана“ за Македонците беше фактот што Бугарија бара од Албанија да го признае постоењето на „автохтоно бугарско малцинство“, што, пак, значи бришење на македонската нација од картата на Европа.
Успехот на грчкиот шовинизам го разбуди духот на бугарскиот шовинизам кон Македонија. Договорот од Преспа ги посочи патот и клучниот инструмент за реализација на мрачните намери – блокадата на евроинтеграциите на Македонија.
За жал, македонската влада не ги научи лекциите. Македонското собрание едногласно ја усвои резолуцијата со која се отфрлаат сите бугарски спорови за македонскиот идентитет, државност, јазик, култура и историја. Но владата на Ковачевски тајно преговараше со Бугарите и повторно се случи „заевистичкиот пресврт“. Владата ја погази резолуцијата и се обврза на рамката за преговори меѓу Македонија и Европската Унија, која ги содржи сите точки од бугарската декларација и рамковен став. Дури и самиот почеток на преговорите меѓу Македонија и Европската Унија се поврзува со уставен амандман што би го вклучил „бугарскиот народ“ во преамбулата и текстот на македонскиот устав.
Нормално, никој во Македонија нема проблем со Бугарите што се државјани или жители на Македонија. Меѓу двата народа има секакви семејни врски, од двете страни граничната работа се одвива непречено, а многу припадници на бугарското малцинство од Србија студирале и сега живеат во Скопје. Одбивањето на Македонците да ги прифатат бугарските барања се јасните намери и јавни изјави на бугарските функционери, но и на интелектуалците, дека промената на македонскиот устав е само почеток на процесот (некои од нив велат и дека тоа е „последниот клинец во ковчегот на македонизмот“, што и да значи тоа). Навистина изгледа надреално, но се чини дека официјалното бугарско гледиште како историски аксиом верува дека бугарската нација се хомогенизирала некаде во шестиот век, па заедно пловела низ историјата до 1944 година, кога Тито и Коминтерната му го испрале мозокот на дел од бугарскиот народ, но кога Македонците ќе се европеизираат и демократизираат, тогаш ќе го отфрлат наследството на југословенскиот тоталитаризам и ќе се вратат во мајчините прегратки. Инструментот за „исправување“ на македонската историја и за внесување „историски вистини“ во македонските учебници по историја за основните и средните училишта е заедничката комисија за историски прашања. Ова тело е формирано како резултат на Договорот за пријателство, соработка и добрососедство меѓу Македонија и Бугарија од 2017 година. Сега работата на комисијата е блокирана бидејќи ставот на бугарските членови на комисијата е дека Македонците мора да го прифатат бугарскиот историски наратив, а македонските членови на комисијата сметаат дека комисијата е тело што овозможува да се изрази мултиперспективата, да ги земе предвид компаративните искуства на слични европски комисии и да ги отфрли националистичките наративи и во македонските и во бугарските учебници по историја.
Голема несреќа е што оваа бугарска позиција го избриша секој напредок во македонско-бугарските односи од 1992 година до денес. Сега односите меѓу двата народа се на најниско можно ниво од крајот на Втората светска војна. Како и секаде на Балканот, на македонско-бугарските односи им е потребен дијалог, а не уцена. Покрај меѓусоседските односи, овој проблем предизвика и колапс на кредибилитетот на Европската Унија и сериозно влијаеше на интегритетот на евроинтеграцискиот процес. Анкетите на јавното мислење покажуваат дека македонските граѓани сѐ помалку веруваат во европската перспектива на својата земја. Европските функционери сметаат дека го решиле проблемот и дека сега треба само да пополнат поле на контролна листа, односно сметаат дека прашањето за влезот на Бугарите во македонскиот устав е некакво „техничко прашање“. Токму тоа го поткопува угледот на Унијата и го загрозува интегритетот на европската интеграција.
Целосен бродолом и дебакл доживеа политиката на Зоран Заев дека буквално сè може да се жртвува во име на евроинтеграциите. Благодарение на таа политика, Македонија стана олупина, крш, руина од земја што не се ни помрдна кон Брисел, а веќе толку многу изгуби. Власта на Ковачевски со монструозни методи се обидува да го врати уставното мнозинство, а тоа дополнително ја влошува состојбата и ја возбудува јавноста. Овој пат се чини дека нема да успее, што е критично за иднината на македонската демократија и македонската државност. Македонија сѐ уште се обидува да се помири со институционалното насилство пред и по Договорот од Преспа, како и со застрашувачките последици од овој договор за македонскиот идентитет и македонската државност, така што навистина нема потреба да скокаме во нова бездна.
Македонските граѓани и македонската опозиција бараат евроинтеграцискиот процес да се врати на првобитните принципи, за македонскиот пат да се верификува исклучиво врз основа на напредокот кон усвојување и спроведување на европското законодавство. Исто така, потребни се гаранции дека никој повторно нема да ја малтретира Македонија со својот шовинизам, комплекси и заблуди, како и дека никој повторно нема да ги води своите одамна изгубени војни преку евроинтеграциите. Токму овој одговор ќе го бараат новите македонски власти по претстојните избори – како да се оттргнат македонските европски интеграции од средновековието и да се вратат во дваесет и првиот век.
Ивица Боцевски
