Денес низ целиот свет, климатската криза и кризата со водата сè повеќе се неразделни. Зголемените температури, продолжените суши, намалувањето на реките и неправилните модели на врнежи од дожд ги оптоваруваат водоводните системи насекаде. Сепак, начинот на кој управуваме со водата може или да ги влоши овие притисоци или да помогне во прекинувањето на циклусот.
Израел ја научи оваа лекција рано, и честопати болно. Нашата земја е мала, претежно сушна и природно има недостиг од свежа вода. Шеесет проценти од нашата земја е пустина; остатокот е полусушен. Со децении се соочувавме со истите прашања со кои се справуваат многу други нации денес: како да се нахрани растечкото население кога езерата, реките и водоносните слоеви пресушуваат? Како да се гарантира пристап до чиста вода за секој граѓанин, без оглед на тоа дали живее во близината на изворот? Како да се одржи економскиот раст кога природата ве снабдува со храна?
Одговорот, за нас, дојде преку неопходноста, со преосмислување на водата не како еднократна стока туку како ресурс што може да се користи, повторно да се користи и да се регенерира. Така Израел го изгради она што сега се смета за една од најнапредните кружни водни економии во светот, систем дизајниран да ја растегне секоја капка, а наедно да ги намали емисиите, трошоците и отпадот. Верувам дека делови од искуството на Израел можат да понудат практични лекции – приспособливи, скалабилни и релевантни за локалните реалности во Северна Македонија и воопшто.
Денес Израел повторно користи речиси 95 проценти од своите отпадни води. Тој е светски лидер во спречувањето на загубите на вода и управува со капацитети за десалинизација способни да го задоволат поголемиот дел од нашите домашни потреби. Но покрај технологиите и инфраструктурата лежи подлабока приказна: ефикасното управување со водите зависи од силни политики за зајакнување што обезбедуваат долгорочна одржливост.
Моделот на Израел се потпира на четири главни столба: десалинизација, ефикасна урбана дистрибуција, третман на отпадни води и повторна употреба на оваа третирана вода во земјоделството, кое е паметно за водата. Десалинизацијата ја обезбедува стратешката основа на нашето снабдување, произведувајќи повеќе од 600 милиони кубни метри свежа вода годишно од Средоземно Море, која ќе порасне на 900 милиони до 2030 година. Бидејќи природните врнежи од дожд стануваат помалку предвидливи, десалинизацијата нуди стабилност и независност. Сепак, ние остануваме свесни за еколошките импликации од испуштањето саламура и употребата на енергија, поради што Израел продолжува да инвестира во решенија за обновлива енергија и технологии за обновување на минерали.
Урбаното снабдување и дистрибуција го формираат вториот столб. Преку унифицирана национална водоводна мрежа, десалинизираните и природните извори на вода се мешаат, се следат и се испорачуваат до домаќинствата низ целата земја по униформна цена. Паметните броила инсталирани во домовите, фабриките и фармите пренесуваат податоци во реално време до водоводните компании, овозможувајќи точно фактурирање и моментално откривање аномалии.
Третиот столб е третманот на отпадни води што го илустрира долгогодишното верување на Израел дека отпадните води не се товар, туку предност. Речиси сите отпадни води се прочистуваат и повторно се користат за земјоделство, надополнување на водоносните слоеви или за природна реставрација. Регионалните постројки за третман, управувани заеднички од неколку општини, ги намалуваат трошоците и ја спречуваат еколошката штета што непречистената отпадна вода може да им ја нанесе на реките, потоците и подземните води. Тињата од овие објекти се претвора во ѓубриво или биогас, затворајќи ја јамката уште повеќе.
Четвртиот столб е употребата на третирана и прочистена отпадна вода во земјоделството со ефикасно користење на водата, што е вкоренето во развојот на наводнувањето капка по капка во Израел. Оваа техника користи приближно половина од водата што се троши со традиционалното наводнување со поплави, а истовремено значително ги зголемува приносите. Израелските истражувачи продолжуваат да ги унапредуваат сортите на култури отпорни на суша и техниките на земјоделство со солена вода, овозможувајќи им на земјоделците да напредуваат дури и со ограничени ресурси на слатка вода.
Иако овие четири столба ја формираат физичката структура на водната економија на Израел, нашиот успех е еднакво заснован на политиките за зајакнување што обезбедуваат системот да остане робустен, фер и одржлив.
Една од најважните е нашата агресивна превенција на загубата на вода. Водоводните системи низ целиот свет често губат и од 30 до 50 проценти од нивното снабдување преку протекување, дефекти или кражба. Израел ги намали овие загуби на само неколку проценти, што е извонредно достигнување со оглед на растојанијата што водата ги минува низ нашата земја. Секој кубен метар заштедена вода е заштедена енергија, избегнати емисии и намалени трошоци. Спречувањето на протекувањето е една од наједноставните, но најмоќни алатки за ублажување на климатските промени во водниот сектор.
Втора критична политика е зачувувањето на водата преку јавната свест. Со децении, националните кампањи ги охрабруваа израелските домаќинства да ја ценат водата, да избегнуваат трошење и да прифатат уреди за заштеда на вода. Овие напори – во комбинација со технологии како што се тоалети со двојно пуштање вода и аератори на чешми, значително ја намалија потрошувачката по жител без да го загрозат квалитетот на животот. Зачувувањето не е еднократна кампања, тоа е културна обврска.
Трето, цените на водата во Израел се транспарентни и униформни. Водата се продава по нејзината реална цена, без скриени субвенции, а генерираните приходи остануваат исклучиво во водниот сектор. Секој шекел платен од потрошувачите се враќа во подобрување на инфраструктурата, унапредување на технологијата и обезбедување долгорочна достапност. Овој принцип на реинвестирање гарантира финансиска одржливост и изолација од политички притисок.
Конечно, долгорочното планирање ја води иднината на Израел со водата. Нашата национална стратегија за вода гледа со децении нанапред, земајќи ги предвид растот на населението, климатските проекции, технолошките трендови и земјоделските барања. Инвестициите во инфраструктурата се прават рано, а не кога се појавуваат недостатоци. Овој пристап со напредно размислување му овозможи на Израел да остане чекор понапред од кризите, наместо да ги брка.
Резултатот од овие комбинирани напори е отпорен водоводен систем што може да издржи суша, климатски шокови, раст на населението и еколошки притисоци. Моделот на Израел не е беспрекорен и продолжува да се развива, но покажува дека дури и во најсушните региони во светот, безбедна и одржлива водна иднина е можна со визија, иновации и дисциплинирана политика.
Како што се интензивираат глобалните климатски притисоци, на светот ќе му требаат не само нови технологии туку и нови начини на размислување за водата, каде што секоја капка се брои, секоја капка се цени и секоја капка може да биде дел од континуиран циклус. Патувањето на Израел покажува дека кога водата се управува мудро, недостигот може да се трансформира во отпорност, а кризата во иновација.
Минатата недела, делегација на високо ниво од експерти за вода го посети Израел и се запозна со израелскиот модел – нашата регулатива, знаење и технологии. Израел е подготвен да го продлабочи ова партнерство, споделувајќи знаење, технологии и лекции научени од нашиот сопствен тежок пат кон безбедноста на водата. Бидејќи во светот, кој се затоплува, отпорноста не е вградена во изолација. Таа се гради преку соработка, споделени решенија и верување дека секоја капка има вредност.
Ако климатската криза е глобална, тогаш и одговорите мора да бидат глобални. Искуството на Израел нуди еден модел, но лидерството и креативноста на Северна Македонија ќе ги обликуваат решенијата што функционираат дома. Заедно можеме да ја претвориме водата од извор на ранливост во извор на сила, за Израел, за Северна Македонија и за светот што е под климатски стрес.
Од Нејзината Екселенција Вивиан Аисен, амбасадорка на Израел во Република Северна Македонија
