Ако не знаеме од кои извори, како и до кој степен ќе набавуваме енергија во иднина, нема да знаеме како да формулираме надворешна, безбедносна или економска политика
Луѓето и нивните организации, без разлика дали се држави, армии или компании, доаѓале до успехот на многу различни начини. Но за секој од нив постои еден заеднички фактор, кој заедно со нив претставува камен-темелник на успехот – добра стратегија. Не постои сценарио во кое една земја може успешно да се справи со сите предизвици што ги носи времето без добро осмислена политика за најважните национални прашања. Важноста на добрата стратегија најдобро се гледа во тешки кризни времиња, исто како ова во кое живееме денес. Од ден на ден, инфлацијата ги оштетува џебовите на српските граѓани, а единственото нешто што расте повеќе од тензиите меѓу големите сили е просечната температура. Енергијата е во сржта на причините за овие проблеми, но и на нивните решенија. Прашањето за климатските промени е да биде една од главните теми на сесијата од оваа недела на Генералното собрание на ОН.
Дваесеттиот век беше обележан со борба против нацизмот и комунизмот; Дваесет и првиот век ќе биде обележан со борбата против фосилните горива. Годините и годините на еколошки неодговорно однесување доаѓаат за наплата во децениите што следуваат, а штетата од необновливите извори на енергија како нафтата, јагленот и гасот е огромна закана и за српскиот народ и за целото човештво. Во текот на својата историја, Србија претставува совршен пример за тоа како една мала земја може да се истакнува повторно и повторно во целиот свет – некогаш се истакнувала по својата воена вештина и храброст, некогаш по нејзиниот колосален придонес во науката преку великани како Никола Тесла и Михајло Пупин, а денес е на врвот на сите листи кога се во прашање спортските достигнувања и аерозагадувањето. Моментално сме во последната недела од летото, кое за многумина ќе остане запаметено по големите спортски успеси, но и по рекордните температури, кои на моменти го правеа секојдневието неподносливо. Верувале или не, за тоа се виновни фосилните горива.
Покрај огромната опасност за опстанокот на човечкиот живот на земјата, фосилните горива имаат и негативно влијание кога станува збор за секојдневната политика. Првиот договор за гас меѓу Русија и Србија, тогаш дел од СР Југославија, беше потпишан на 7 февруари 1995 година. Нешто помалку од три децении подоцна, српскиот енергетски систем речиси целосно се потпира на рускиот гас. Едноставно, Србија во моментов не може да функционира без руски гас. Тоа не е само закана за животната средина туку и за суверенитетот на српскиот народ и неговата земја. Зошто? Затоа што оваа зависност ѝ дава на Русија неверојатно голема моќ во однос на Србија и нејзиниот простор за маневрирање со тоа е значително ограничен.
Од друга страна, тоа не значи дека решението на проблемот со зависноста од рускиот гас е зависност од азербејџански или кипарски гас. Решението лежи во енергетската диверзификација. Што точно значи тоа? Замислете да носите педесет јајца во една кошница и таа да ви испадне. Нормално, ќе останете без јајца. И сега замислете дека тие јајца се распоредени во неколку кошници – ако испуштите една кошница, сè уште имате неколку кошници со нечепнати јајца. Тоа е многу едноставен концепт, чија примена во енергетската политика на Србија има значителен потенцијал. Сигурно е дека секоја земја во светот, вклучувајќи ја и Србија, во овој момент не може да функционира без фосилни горива и тие ќе останат дел од нашето секојдневие во блиска иднина сѐ додека не се заврши транзицијата кон обновливите извори на енергија.
Затоа, како дел од краткорочната енергетска диверзификација, неопходно е Србија да најде дополнителни извори на гас. Српските власти го препознаа тоа, па во моментов се водат преговори со Азербејџан, иако треба да се заврши интерконекцијата со Бугарија за воопшто да може азербејџанскиот гас да стигне до Србија. Но треба да се нагласи дека фосилните горива од која земја и да се увезуваат не се долгорочно решение и со себе носат катастрофални штети за животната средина, неефикасност, ранливост поради нестабилност на цените и зависност од други земји.
Ако не знаеме од кои извори, на кој начин и до кој степен ќе набавуваме енергија во иднина, нема да знаеме како да формулираме надворешна, безбедносна или економска политика. Зелена транзиција, т.е. транзицијата кон еколошки одржливи извори на енергија, е долг, сложен и неизбежен процес, кој може да има исклучително позитивно влијание врз Србија и нејзините граѓани. Сепак, успешна енергетска политика во толку тешко време е можна само со стратегиски пристап кон зелената транзиција со акцент на одржливост и енергетска независност. Добрата вест е што потребата за стратегиски пристап во енергетската политика ја препозна и Министерството за рударство и енергетика – во тек е изработката на Националниот план за енергија и клима (НЕКП), кој треба да постави конкретни цели за зелената транзиција до 2030 година со проекции до 2050 година. Планот е да се зголеми уделот на обновливата енергија во потрошувачката на електрична енергија на 45 проценти со фокус на зголемување на капацитетот на соларните паркови и ветерни електроцентрали, како и намалување на емисиите на стакленички гасови за 40,3 отсто во споредба со нивоата од 1990 година.
Треба да се споменат и српските наоѓалишта на литиум, кои според некои процени се најголеми во Европа. Литиумот е клучен дел од батериите за електронски уреди и автомобили, а побарувачката за него само ќе расте заедно со проширувањето и развојот на технологијата. Литиумот има голем потенцијал за српската економија, но на оваа тема треба да се дебатира и во српската јавност. На крајот, треба да го споменеме и најчистиот и најефикасен обновлив извор на енергија – нуклеарната енергија.
За многумина, нуклеарната енергија и Србија во иста реченица звучат како клип од научнофантастична книга, меѓутоа, иако според министерката за енергетика Дубравка Ѓедовиќ, Србија во моментов не е подготвена за нуклеарна енергија, таа може да стане реалност низ неколку децении преку инвестиции во персонал и инфраструктура.
Зелената транзиција и енергетската диверзификација носат енергетска безбедност во Србија. Невозможно е да се воведат санкции за сончевите зраци или водата од реките, а иако живееме во време на голем напредок во науката, сè уште не постои земја способна да ѝ го ускрати ветрот на Србија. Енергетската независност на Србија значително би придонела за зајакнување на нејзината меѓународна позиција и би ѝ овозможила простор за маневрирање во надворешната политика што денес е незамислив. Успешната зелена транзиција со себе носи многу поразвиена и поефикасна економија, како и нови работни места, како и кредибилитет и напредок во европските интеграции. Претходните редови покажуваат различни начини на кои Србија може да профитира од зелената транзиција, но нејзината најголема сила не се ниту нови работни места ниту поефикасна економија, туку здрава и безбедна иднина за целиот живот во Србија, од смреката на Панчиќ и сливата, преку белоглавиот мршојадец, срната или волкот, сè до нејзиното најголемо богатство – луѓето.
Вук Велебит
(Политика.рс)
