Лавиринтот како архетипски симбол е една од клучните метафизички и егзистенцијални слики за човекот од прадамнина до денес, драг читателу, и ние малку ќе се занимаваме со него во нашата денешна колумна. Таков, тој е присутен во меморијата од Европа, па до Јужна Америка и Кина, до нејзините шифрирани дијаграми на мандалата, која Јунг ја користи во „Психологија и алхемија“ како слика на човековата душа. За него патувањето низ лавиринтот има иницијациски карактер на патување до себе, при што спиритуалното победува над материјалното, она што всушност е тешко замисливо во постмодерната цивилизација на капиталот. Нешто за тоа длабоко интуитивно, но и со изострена картезијанска логика говори и сјајниот француски писател и филозоф Албер Ками, кој ја детектира рендгенски нејзината болна антрополошка слика на душата во исчезнување од Фауст наваму. Се разбира, пак, тој ја гради таа слика во новата ситуација, во која претрпува измени класичната митска слика на лавиринтот. Тоа е лавиринтската слика на критската палата на кралот Минос, во која во нејзиниот центар се наоѓа црниот бик, кого треба да го убие заробениот во неа Тезеј за да излезе надвор. Но за да биде успешно сето тоа и излегувањето, тука е уште и Аријадна со конецот на нејзиното клопче со кој таа ја обележува излезната патека меѓу сите замрсени варијанти. Драмска едночинка со три улоги на сцената. Од нив бикот е најенигматичен, бидејќи неговиот симболизам е амбивалентен. Тој е ем симбол на сонцето, ем на темните нагони и сили на подземјето, кои се тука доминантни и затоа треба да се убие за да се излезе на светлина. Нешто по аналогија слично на Гоце, кој треба да ја убие ламјата на чумата (во песната „Црна се чума зададе“) за да ја спаси од темниот лавиринт на судбината Македонија, бидејќи тука неговото Јас е колективно Јас.
Да. И дотука сѐ е во ред, драг читателу, работите се одвиваат во правец на архетипските слики, ситуации и митското мислење на човекот со централната тема на победа на Доброто над Злото. Арно ама подоцна, во наше време, се случи нешто трагично по човекот од митот за Тезеј и лавиринтот, кој во архаичната класика функционира беспрекорно на митско ниво. Така. Но работите во модерното материјалистичко време, во кое како што вели Хелдерелин исчезнале „трагите на светото“, се менуваат, ја губат здравата митска логика и первертираат во егзистенцијален апсурд. Во таа смисла претрпува измени и класичната митска слика на лавиринтот и човекот (Тезеј) затворен во него. Бескрајно луцидниот Ками, кој ни даде шлагворт за овој есеј и кого најмногу од сѐ како мислител го интересираше апсурдот на егзистенцијата, ја откри сликата на модерниот или, поубаво, на постмодерниот лавиринт без бикот во него. На тој начин изгубениот во него Тезеј (репрезент сега на човекот на постмодерната цивилизација) во отсуство на бикот е без шанса да го оствари подвигот како услов да излезе од лавиринтот, од подземје во надземје, од темнина на светлина. И тоа е во основа брилијантната филозофска поента на Ками. А тука има уште два елемента што се во прилог на новата десакрализација на митската слика на лавиринтот, која е карактеристична за лавиринтската слика на цивилизацијата, западната секако, како мајстор за безбожништво. Имено, покрај бикот што исчезнал, во неа сега ја нема и Аријадна со спасителниот конец на нејзиното сончево клопче што му го покажува патот за излез на Тезеј. Која е таа? Зошто го оставила него да лунѕа сам и без нејзината драгоцена помош низ замрсените патишта на лавиринтот? Зошто? Илјада зошто? Затоа што таа во постмодерната ситуација и атмосфера на либерален хаос или ред (сеедно) ги загубила и компасот и магнетот за андрогинот. Трансродовиот хаос на западниот Содом, поперверзен и од библискиот, неа ја одведе во исчашениот радикален фашизам, во кој речиси е укината другата половина неопходна за андрогинот, или Целината. Е, затоа е оставен, драг читателу, сега постмодерниот Тезеј сам во лавиринтот без Аријадна и спасителниот конец на нејзиното клопче. Лавиринтот кој е уште пострашен со отсуството на страшниот бик, оти е исклучен во него мотивот за подвиг. Исклучен е херојот. Тоа не е место ниту за Јане Сандански, ниту за Че Гевара. Аријадна тука може нешто да стори како олицетворение на анимата, на „вечно женското“ на Гете во финалето на „Фауст“, без кое машката енергија е на нулти степен, речиси целосно отсутна и без ветерот на волјата, женскиот принцип што ги движи, како што велат Данте и Мандељштам, и морето и ѕвездите. Но неа ја нема. Сега и постмодерниот Данте, слично како Тезеј без Аријадна, е без Беатриче и не знае како ќе ја мине темната шума, иако е со него Вергилиј. Но без Беатриче тоа, сепак, изгледа невозможно.
Ете, така отприлика се развиваат работите со сликата на лавиринтот и Тезеј од неговата митска, сакрална, до неговата постмодерна претстава, на која се навраќа и Албер Ками имајќи ја предвид радикалната апсурдна ситуација во која се наоѓа човекот на постмодерната егзистенција. Во таа смисла тој со нејзиниот деликатен лавиринт се занимава и во неговиот брилијантен есеј „Митот за Сизиф“. Во една поинаку модифицирана, а сепак слична варијација на Тезеј и Сизиф, кој го споделува заедно со него апсурдот на постмодерното време. Имено, Сизиф од митот е тој што е казнет од боговите да го тркала доделениот од нив судбински камен пругоре кон сртот на ридот, со цел кога ќе стигне таму да го префрли отаде него како услов за ослободување од доделената казна. Да. Ама неговата судбина е вечно проколнатичка, небаре македонска, и секогаш кога ќе се искачи со каменот до сртот, тој се стркалува надолу во подножјето. И повторно се почнува со истиот напор, и повторно се стркалува каменот кога ја достигнал целта. Никако да се префрли отаде. Perrpetuum mobile сѐ исто повторување на проколнатичкиот судбински акт од чија лавиринтска слика не може да се излезе надвор. Единствено, како што вели и Ками, Сизиф зема здив и паѓа во длабока контемплација само кога се враќа од врвот на ридот надолу за да го земе повторно каменот. Тоа е неговата lucida intervala. А потоа пак, сѐ од почеток. Тоа. А следејќи ја неговата претстава за постмодерниот Тезеј во лавиринтот, сега без бик, Ками можел по аналогија и таквата длабинска размисла да го остави и Сизиф без каменот, кој во некоја смисла на бикот во сликата на класичниот митски лавиринт, но тој тука како да сакал сепак (од носталгија или од нешто слично) да ја задржи недетронизирана сликата на митот. А, можеби и поради тоа што таа, таква, на еден и парадоксален начин се вклопува во постмодерната преполна со апсурд егзистенцијална слика на човекот.
Во заклучок од горенаведеното: Тезеј и Сизиф се архипримерите на Ками за модерното опстојување на митот, но во неговата десакрализирана форма и суштина на егзистенцијата на апсурдот што ја анализира и набљудува будно тој. Митот сега се раствора во мравјата киселина на постмодерниот ирониски дух речиси лишен од онтологија што беше карактеристична за модернизмот. Сум се занимавал и јас како Ками во мислите-јанѕа со тој аспект на темата карактеристична многу порано и за Хелдерлин, кој го детектира исчезнувањето на „трагите на светото“ во раните индустриски години по појавата на богот на парите. А тоа е веќе времето, драг читателу, на Камиевиот лавиринт без бикот во неговиот центар како мотив за подвиг, а ја нема во него ни Аријадна со клопчето и конецот што ја обележува патеката за излез надвор. Сум размислувал надоврзувајќи се на францускиот мислител за човекот целосно осамен во лавиринтот сега на постмодерната либералкапиталистичка цивилизација. Човекот без енергетски инстинкт и нагон за каков било подвиг, рамнодушен од петиците до врвот. Тоа е човекот што е, колку и да се во основа различни тие, синтеза од Тезеј и Сизиф, и двајцата оставени сами да се справуваат со сопствената судбина во отсуство на волја за тоа. За Тезеј го нема бикот во лавиринтот, а за Сизиф каменот што му даваше митска димензија. И двајцата сега во аморфна ситуација на рамнодушност кон сѐ, иако не се знае дали се свесни или не за својата парадоксална метафизичка и егзистенцијална ситуација, која кај Ками е илустрирана со еден трет лик, кој не е позајмен од митот туку од апсурдната егзистенција на постмодерниот цивилизациски лавиринт. Тој ги впива во себе и двата митски лика, Тезеј и Сизиф, во една целосно перветирана слика на митот што се распаднал во киселината на апсурдната егзистенција. Тоа е ликот на Мерсо од славниот, тенок но есенцијален Камиев роман „Странецот“. Тој е човек без никаков мотив и смисла за елементарно здрав живот. Човек на случајни импулси и реакции, кој непромислено убива човек на плажата раздразнет од силното медитеранско сонце. Неговите чувства се на најниско можно ниво, до целосна отсутност. Тој нив ги нема ни кога ја добива во затворот веста за смртта на мајка му, безмалку како да станува збор за смрт на сосема обичен предмет, на скршена чаша и сл.
При крај сме. Има уште многу простор да се развива и варира оваа тема, драг читателу, на која нѐ поттикна нашиот сличен по размисли егзистенцијалистички мислител Албер Ками. Основната архетипска слика од која тргнавме и ние е сликата на класичниот мит со лавиринтот и Тезеј, кој сега во новата демитологизирана слика е целосно осамен и збунет без бикот, Аријадна и нејзиниот спасителен конец, немајќи никаква можност да оствари подвиг и да излезе од темница на светлина. На тој начин тој сега не го остварува ни иницијацискиот пат до своето внатрешно трансцендентално Јас, на што инсистира и психоанализата, а пред неа алхемијата. На тој начин не е остварен и подвигот на внатрешната психолошка преобразба во која спиритуалното победува над материјалното, вечното над минливото, интелигенцијата над инстинктот и знаењето над насилството.
Да. И тој спиритуален центар на психата, на нејзиното трансцендентално Јас го загубил и не го допира, загубен во лавиринтот на апсурдната постмодерна егзистенција, нејзиниот човек супституиран кај Ками во неговиот архетип на апсурдот Мерсо во „Странецот“, кој е странец кон сѐ и кон себе истовремено, егоист и мизантроп, блед отсјај на распаднатиот мит за човекот јунак (Тезеј) и човекот што води спор со боговите стоички прифаќајќи ја сопствената судбина (Сизиф). Ни трага од сето тоа кај апсурдниот човек на постмодерната антимитска цивилизација кај нејзиниот архетип Мерсо, кој е речиси целосно надвор од полето на психологијата и онтологијата, сега модифициран (последна вест) и со корона-вирусот како цивилизациски пронајдок за целосно лишување од сопственото Јас и на Тезеј и на Сизиф ставени во лавиринтот на либералкапиталистичката цивилизација, во кој ги нема ни бикот, ни Аријадна барем за некој вид утеха ако не за спас и излез од него. А и каков е, атем, тој излез без подвиг на патот кон него? Како би се чувствувал на тој апсурден пат, драг читателу, Данте или Беатриче или Коперник без сонцето под мишка? Како? А на Мерсо не му е гајле за ништо од тоа. Оти тој е сепак постмодерно копиле на капиталот и е надвор од лавиринтот во кој се Тезеј и Сизиф сега олицетворени како архетипови на работничката класа што произведува „вишок вредност“ (Маркс) за егоистот и мизантроп Мерсо и елитата на која ѝ припаѓа според своите антиквалитети на божествено битие тој. Крај. Уште само да ја одгатнеме загатката кај се бикот и Аријадна што го оставија сам Тезеј во лавиринтот на постмодерната цивилизација да се снаоѓа како што знае и умее низ замрсените патишта од кои нема излез, како да е на секој нивен свиок закачена таблата со натпис од вратата на пеколот во Дантеовата Божествена комедија: „Оставете секаква надеж“. Натписот и на патот на замрсениот лавиринт на Македонците кон безнадежната Европа. Нужна дигресија, која воленс-ноленс идеално се вклопува во темата на нашиот есеј. И, конечно, каде се бикот и Аријадна со спасителниот конец, но исто така и каменот на Сизиф, кој му е намерно одземен за да не биде мартир, нешто што не го дозволува цивилизацијата на постмодерниот либералкапитализам. И случајот со Асанж беше таков. Кај се тие, драг читателу? Тие се надвор од лавиринтот. Надвор од него е бикот, централната фигура на целата наша митска и антимитска приказна за човекот и лавиринтот. Тоа е сега не митскиот, туку современиот либералкапиталистички бик на капиталот, кој ја повлече со себе со трансродовиот конструкт на хаосот на битието и радикалниот антибожји феминизам и Аријадна со клопчето и конецот што го знае патот за излез, а исто така, парадоксално, и каменот што го турка Сизиф, а со цел да се укине мартирството како подвиг на понижените што создаваат вишок вредност за капиталистот. Нешто по аналогија што им е ускратено и на Македонците на идиотскиот пат кон веќе нацифашизираната и антидемократска Европа на бриселските бирократи што се олицетворение на Мерсо од „Странецот“. Клучот на универзалната аналогија на Бодлер има неограничена моќ за спознание, драг читателу, но ние сепак да заклучиме со исчезнатите елементи од класичната митска слика на лавиринтот: бикот, Аријадна, конецот од нејзиното магично клопче и, на крајот како врвен апсурд, каменот на Сизиф. Едноставно сите тие се надвор од лавиринтот. Бикот е доминантен во таа магична тријада, оти тоа е всушност Златното теле на капиталот на постмодерната капиталистичка цивилизација во чиј лавиринт на Тезеј и на Сизиф им е одземена митската слава, престорени во работничка класа што за друг произведува вишок вредност, а за себе понижение и безизлезност од лавиринтот во кој е ставена сега.
