Самитот на БРИКС во Рио под претседателство на Бразил, според исходот и заклучоците, практично го означува воведот во втората оперативна фаза на градење нов светски поредок. Прво, тој дефинитивно ги означи главните спротивставени актери во одредувањето на критериумите и темелите на новиот поредок: колективниот Запад на позициите на зачувување на неолибералниот концепт базиран на правила и колективниот Југ на позициите на суверена еднаквост и рамноправност. Понатаму, овој самит политички ја верификуваше глобалната субјективност на проширениот БРИКС со убедлива стратешко-политичка волја за продолжување на борбата за изградба на светски поредок што ја исклучува доминацијата на еден единствен (читај западен) центар, подразбира суверенитет и еднаквост, соработка и развој на мултилатерална основа и почитување на нормите и стандардите на меѓународното право
По самитот на БРИКС во Рио де Жанеиро на 5 и 6 јуни, новиот светски поредок повеќе не е теза за проучување на сегашните и предвидување на идните светски односи со проекција на можни случувања, туку емпириски факт потврден од глобалните движења. Постои причина да се верува дека сè започна во 2007/2008 година со познатата најава на рускиот претседател Владимир Путин на минхенската конференција за оспорување на западната супремација, по што следуваше руската воена интервенција во Грузија, потоа економската криза со глобални ефекти и конечно почетокот на глобалниот кинески проект „Појас и пат“. Сепак, вистинската суштинска воведна фаза е одлуката на Русија во февруари 2022 година да употреби сила против Украина за директно да го спречи ширењето на ривалскиот НАТО кон Исток во Европа, со реалполитичка глобална потврда за функционална мултиполарност. Имено, поради директната конфронтација меѓу главните нуклеарни сили САД и Русија, што се манифестира преку руско-украинската војна, темата за нов светски поредок е неизбежна на дневен ред, бидејќи во срцето на овој конфликт лежи прашањето за глобалната доминација. Едноставно кажано, западното ангажирање во Украина преку НАТО и политиката на санкции за изолација на Русија на глобално ниво не го дадоа главниот резултат, туку го поделија светот и покажаа дека неолибералниот западен идеолошки и политички концепт што владееше досега, базиран исклучиво на „либерални вредности“ и „правила“, е исцрпен. Дополнителен аргумент за неопходноста од дефинирање нов светски поредок недвосмислено обезбедија изборите во САД во ноември 2024 година и победата на претседателот Доналд Трамп, со главна цел „повторно да ја направиме Америка голема“, а на платформата на почитување на реалполитиката, признавајќи дека светот е мултиполарен и имајќи идеолошки аксиоматски став кон традиционалните вредности и доминантниот национален интерес.
Самитот на БРИКС во Рио под претседателство на Бразил, според исходот и заклучоците, практично го означува воведот во втората оперативна фаза на градење нов светски поредок. Еве зошто. Прво, тој дефинитивно ги означи главните спротивставени актери во одредувањето на критериумите и темелите на новиот поредок: колективниот Запад на позициите на зачувување на неолибералниот концепт базиран на правила и колективниот Југ на позициите на суверена еднаквост и рамноправност.
Понатаму, овој самит политички ја верификуваше глобалната субјективност на проширениот БРИКС со убедлива стратешко-политичка волја за продолжување на борбата за изградба на светски поредок што ја исклучува доминацијата на еден единствен (читај западен) центар, подразбира суверенитет и еднаквост, соработка и развој на мултилатерална основа и почитување на нормите и стандардите на меѓународното право. Гарантот на оваа субјективност е потврден со репрезентативниот состав (основниот БРИКС плус Египет, Етиопија, Иран, Обединетите Арапски Емирати и Индонезија), како израз на волјата на мнозинскиот колективен Југ со потенцијал и влијание на глобално ниво што повеќе не може да се игнорира или прескокне. Конечно, самата реакција на американскиот претседател со заканата за економски и политички мерки (тарифи) кон БРИКС со јасна индикација дека станува збор за соперништво и за две страни со стратешко-глобално значење, се потврда за воведувањето во фазата на глобално натпреварување на две дефинирани субјективности што дејствуваат во опозиција на светската сцена. За да се отфрли секој сомнеж, најдобра илустрација е реакцијата на домаќинот на крајот од самитот. Бразилскиот претседател Лула да Силва, во име на здружението, порача: „Не мислам дека е одговорно и сериозно претседателот на земја голема како САД да му се заканува на светот преку интернет. Тој мора да разбере дека светот се променил. Ние не сакаме император. Ние сме суверени нации. Ако тој верува дека може да воведе царини, тогаш имаме право да одговориме на ист начин“. Тој исто така истакна дека односите меѓу земјите треба да се темелат на меѓусебно почитување, бидејќи „луѓето треба да разберат што навистина значи суверенитет. Секоја земја е господар на својата судбина“.
Во оваа втора оперативна фаза од борбата за дефинирање на параметрите на новиот светски поредок, по самитот на БРИКС во Рио, прашањето за еднаквост и рамноправност во однесувањето на глобалната сцена ќе доминира на прво место, како во политичките (почитување на мултиполарноста, застапување за реформа на ОН, почитување на меѓународното право и суверенитет) така и во економските и социјалните прашања (против протекционизмот, санкциите, ограничувањата на слободната трговија, должничкото ропство и неоколонијалните намери, употребата на економијата и глобалните инструменти на Светската банка, ММФ, доларот за политички цели и социјалната нееднаквост).
Важен сегмент од идната конкуренција меѓу двата блока и двата концепта ќе биде прашањето за меѓународната безбедност. Самитот во Рио беше многу јасен во својата конечна декларација против воените опции и во Украина и на Блискиот Исток, застапувајќи се за политички решенија врз валидни основи дефинирани преку системот на ОН (мирно решавање спорови, валидност на палестинското прашање итн.). Клучна иновација во овој контекст е вклучувањето во конечната декларација на формулација за воена соработка, која не е дополнително разработена, но сугерира заклучок дека проширениот БРИКС е во мирновременска позиција кога станува збор за глобалната безбедност и поконкретно против милитаризацијата на Западот во врска со војната во Украина и воената опција на САД и Израел на Блискиот Исток со одредена поддршка за новите членки Иран, Египет и ОАЕ во променетите геополитички околности (политички изолационизам и воени слабости на Израел за време на дванаесетдневната војна со Иран) и нивниот поглед на кризата на Блискиот Исток.
Врз основа на заклучоците од самитот во Рио, претседателството го презеде Индија, која, поради својот голем развој и други потенцијали и реалполитичко влијание, претставува еден од клучните фактори во идните глобални односи. Јасно влегуваме во период на можни исходи во два конфликта од големо значење за глобалните односи и новиот поредок, нови прераспределби на економската моќ, како и редефинирање на западните трансатлантски односи, а наедно фрламе светлина врз вистинскиот обем на промените иницирани од новата американска администрација на претседателот Трамп, што заедно го прави ова претседателствување многу предизвикувачко.
(Политика.рс)
автор: Д-р Зоран Миливојевиќ
Авторот е дипломат во пензија
