Пред точно една седмица, за последен пат се збогував со мајка ми. Со оваа колумна се збогувам со моите верни читатели – барем за неколку месеци. Ја загубив мојата прва читателка, онаа што ме поддржуваше, рецензираше, ама и постојано опоменуваше, плашејќи се дека ќе „заглавам“ заради тоа што зборувам без ракавици (знаеше да каже: „Ти и Русјаков заедно ќе лежите“). Смислата на колумништвото одамна ме мачеше, но сега како сосема да секна. Чувството на длабока празнина, присуството на отсуството, сето она што се насобрало прави да ми е претешко да коментирам нешта што колку се толку банални (во злото) и толку лесни за предвидување, а мачни за преживување.
Се плашам дека ако продолжам да пишувам, сето тоа ќе се сведе на жалопојки, и заради личната загуба и заради колективната. Колку само „глупи августи“ сме имале низ подалечната и поблиската историја. Како да сме осудени да ја губиме Македонија, дел по дел, тогаш кога сонцето пече како вршник, кога ќе нѐ фатат на издржливост, на летна жега или апатија. Глупиот Август ги потисна дури и Илинден и АСНОМ, сега се заканува на јазикот, историјата.
Мајка ми доживеа и преживеа долг и богат живот, во чија приказна ќе се препознаат многу генерации. Дедо ми останува вдовец со три ситни дечиња, работи како аргат по туѓи ниви за да донесе корка леб за гладните усти. Мајка ми станува домаќинка уште на околу осум години, а наскоро и сирак, откако дедо ми ќе почине од банална работа – воспаление на слепото црево. Ја земаат во богата кавадаречка куќа да работи како домашна прислужничка, но по ослободувањето, таа и нејзините браќа се разделени и сместени во дом за сираци. Описменета во „српско“, па превоспитувана во блгарско (за да пее „Аз сам Блгарче“ – и да добива плуски по рацете ако згреши), за конечно да го оформи основното образование во „југословенско“.
При изборот на струка за средно образование, таа се решава за текстилно училиште, без и да го знае значењето на зборот „текстил“ (ѝ звучело интересно, но немала кого да праша за совет).
Заминува за Марибор, каде што учи на словенечки јазик. Еден од нејзините важни идентитети беше тој на „домкиња“. Подоцна стана совршена домаќинка и мајка, но цел живот не можеше да се ослободи од траумата на немаштината, штедењето, сеќавањата со колкава радост се чекала кришката леб, која била толку тенка што низ неа се проѕирало. Затоа кај нас дома храна не се фрлала, ама баш никогаш; таа секогаш доцнеше еден ден или два зад нас, затоа што не дозволуваше храната да не се испочитува. Кога ќе се шегувавме на нејзина сметка, знаеше да каже: Ех, деца, да не дознаете што е тоа глад и немаштина!
По враќањето од Словенија, станува текстилна работничка во Скопје, а по некоја година го почнува брачниот живот со татко ми, графички работник во „Нова Македонија“. И тоа е период за кој со брат ми постојано слушавме спомени како јаделе буквално од една чинија и со една лажица, како сум јас родена во „подрумчето“, суптеренска соба под кирија, која за време на поплавата пливала во фекални води, потоа како му се радувала на секој предмет во новото еднособно станче во Карпош – сѐ додека зградата не се урна во земјотресот. Па повторно селење под кирија, од едно место на друго, сѐ до создавањето дом во Тафталиџе, овој во кој и сега живеам.
Во сеќавањата е и апсењето на татко ми од тајните служби поради наводна противдржавна дејност. Доаѓање на намуртени и молчаливи ликови, кои без објаснување ги превртуваат сите книги од полиците и секој лист хартија со поезија за да откријат докази за обвинение. Да скратам: мајка ми живееше во пет држави без да мрдне од тука, минала од најголема беда до момент кога си ги виде децата луѓе сторени, учени, успешни, со семејства. Остави внуци и правнуци – но сите расеани по светот како бисери. Најдоброто изнедрено од нашето мало семејство сега збогатува други земји.
Чуден спој беа: татко ми, поет со главата в облаци, и мајка ми стоик, со две нозе на земја. Кога татко ми нѐ напушти, ноќта по денот на моето дипломирање, јас станав нејзината потпора, а таа мојата. Тоа беше жената поради чија саможртва јас можев да се раскрилам и да се докажувам како мајка на три деца и како научен работник и интелектуалка. Ние две останавме на браникот на Македонија, како што знаеше да каже. Земјата во која сакаме да почиваме.
Додека ја служеа видот и слухот, ги следеше сите ТВ-вести – од оние во 15 часот, па до последните во ноќта. Се шегував со студентите дека мајка ми би положила Политички систем само од следење вести и дебати, а дека тие не мора да ги следат сите медиуми, но нека одберат барем еден, во еден ден во седмицата, само за да знаат што се случува. Таа не гледаше ни шпански ни турски серии, но уживаше во документарни филмови и серии, фасцинирана од природата, вселената, светските убавини, еволуцијата на животот – и Македонија. Не пропушташе протест или гласање; дури и среде пандемија инсистираше да гласа против „оној“.
Ќе кажам и една работа за која знам дека ќе ме прекореше што ја кажувам отворено: во неа се беа споиле на чуден начин духот на гемиџиите и на Гаврило. Од Преспа наваму постојано жалеше што е престара и физички немоќна да стори нешто, да се саможртвува, за да ги спаси младите генерации. Таа беше сведок на создавањето на македонската држава, на нејзиниот прогрес и на нејзиниот пад. Замина пред да го види конечниот чин на докусурување на сето она што ѝ било драго и сакано.
И сега што? Што можам јас да сторам со колумни? Или со фејсбук-статуси и пишување протестни писма и петиции? Моето враќање ќе биде оптоварено со тешкото претчувство дека следува најглупавиот август (или како и да се вика месецот, секако ќе биде будалштина и самопогубување), дека доаѓа последниот чин на нешто што веќе немам ни духовна ни физичка сила да го бележам. Најболното од сѐ е што одамна, многу одамна сѐ сум антиципирала, погодила, предупредила…
Еден од најтешките моменти што човек може да ги доживее е последното збогум со оној што го сака, со родителот што го создал.
Вториот по тежина момент е збогувањето со сето она што те прави човек, со достоинство и култура, со традиции и историја. Македонското е сведено на стока за на пазарџиска тезга. Распарчено и распродадено од недоветни, расипани, неморални лицемери, кукавици и трговци…
Простете ми, ама не можам да минувам низ уште едно болно збогување, па и уште и да го бележам и анализирам. Премногу е. Она што во моментов ме боли и рика во мене (иако сѐ уште не можам да го потопам во море од солзи) е прашањето: Вредеа ли сета онаа добрина, морал, чесност, вредност и посветеност, упорност, па дури и строгост со кои нѐ воспитуваше мајка ми? Вредеа ли сето она човекољубие и родољубие со кои нѐ задои, кога на крајот каде и да се свртам гледам урнатини. Духовни. Емотивни. Колективни. А и таа ги виде пред да ги склопи очите. Заедно со очајот во моите очи.
Се читаме наесен – ако дотогаш преживее слободата на мислата и говорот…
