Ако Федералните резерви на САД (ФЕД) и Европската централна банка (ЕЦБ) го прекинеа купувањето средства откако финансиските пазари беа стабилизирани на почетокот на 2020 година, базичната инфлација денес во регионот можеше да биде 3 отсто наместо 5отсто! Имено, додека американските и европските централни банкари можеби претпочитаа да се фокусираат на нивниот напредок во намалувањето на инфлацијата, нема потреба да се преправаме дека тие не одиграле значајна улога во создавањето на проблемот!
За инфлацијата и во САД и во Европа обвинението падна првенствено кон шоковите во понудата. Но подетален поглед сугерира дека токму централните банки што сега се пофалени за зауздувањето на порастот на цените одиграа значајна улога причинувајќи го тоа. Со низа мерки на нагло зголемување на каматните стапки, тие се чини дека го потиснаа бранот на инфлацијата, кој, според конвенционалната мудрост, беше предизвикан од невидена комбинација на негативни шокови. Но пред да ги пофалиме централните банкари за припитомување на инфлацијата треба да ја разгледаме нивната улога во нејзиното предизвикување.
Најчесто цитираниот фактор што го поттикнува неодамнешниот пораст на инфлацијата се високите цени на енергијата, кои пораснаа по воениот судир меѓу Русија на Украина, поради стравувањата дека западните санкции ќе ги спречат руските „јаглеводороди“ да стигнат до пазарите. Но до почетокот на 2023 година, цените на суровата нафта се вратија на нивоата пред воениот судир. Уште поважно, скокот во 2022 година не беше единствен. Цените на нафтата се зголемија со споредливи брзини и достигнаа слични кулминации претходно, како во 2008 и 2011-12 година. Но ниту една од тие епизоди не донесе забележителен пораст на нивото на цените.
Дури и во Европа, каде што зголемувањето на цените на природниот гас по инвазијата беше навистина без преседан, цените на енергијата се вратија на предвоените нивоа многу пред да почне да паѓа инфлацијата. Ниту еден централен банкар сè уште не го признал основаното сомневање дека минатогодишниот шок на цената на енергијата предизвика пораст на неенергетските цени. Она што го направија централните банкари е всушност укажувањето на вториот виновник: прекини во синџирот на снабдување. Но и овде шокот за кој станува збор беше привремен. Композитниот показател за глобалните притисоци во синџирот на снабдување (издвоен од страна на Федералната резервна банка на Њујорк) покажува дека има невиден пораст во 2022 година; но до почетокот на 2023 година, индексот се врати на нормално ниво.
Денес е во негативно ниво, што покажува дека синџирите на снабдување работат особено непречено. Повеќето макроекономски модели – да не зборуваме за здравиот разум – укажуваат дека привремениот шок на понудата треба да предизвика слично привремено зголемување на нивото на цените. Ова значи дека, ако неодамнешната инфлација беше предизвикана од двата шока на понудата во 2022 година, таа првично ќе се искачи над „канонската“ цел од 2 отсто, а потоа ќе падне под неа како што шоковите избледеа. Ова не е случај во САД или во еврозоната: со отстранување на влијанието на падот на цените на енергијата, инфлацијата продолжува да тече на околу 4-5 отсто.
Се разбира, може да се тврди дека асиметриите може да предизвикаат вкупните цени да се однесуваат поинаку кога цените на енергијата растат и паѓаат. Но не е јасно кои би биле релевантните асиметрии во оваа конкретна епизода. Работниците прифатија намалување на реалните плати и покрај стеснетите пазари на трудот. И додека можеби ќе има потреба некои цени да паднат кога цените на енергијата паѓаат, нема знаци дека надолната ригидност на номиналните цени или платите моментално играат некаква улога. Но зошто продолжи инфлацијата? Една веројатна причина е тоа што ги гледаме задоцнетите ефекти од минатата монетарна политика. Во 2020 и 2021 година, кога глобалната економија беше опустошена од пандемијата, централните банки почнаа да купуваат огромни количества средства. Во текот на првите неколку месеци од 2020 година, политиката имаше јасна цел: да ги стабилизира финансиските пазари.
Но дури и откако таа цел беше постигната, централните банки продолжија да купуваат средства. Во овој момент, централните банкари беа мотивирани од страв од дефлација. Но додека инфлацијата падна во 2020-21 година, ова главно се должи на краткотрајниот пад на цените на енергијата.
Едноставно кажано, одлуката на креаторите на политиката да продолжат со масовното купување средства беше претерана реакција на привремен шок. Никој не треба да се чуди што оваа политика имаше инфлаторни последици или дека им требаше време да се материјализираат. Како што објасни Милтон Фридман, монетарната политика влијае на економијата со „долги и променливи заостанувања“. Претпоставувајќи задоцнување од 12 до 24 месеци, купувањето на средства од пандемијата на централните банки би почнало да влијае на инфлацијата до крајот на 2021 година, а најмоќните ефекти ќе дојдат во 2022-23 година – време на забележителна затегнатост на пазарот на трудот. Состојбата на пазарот на трудот би објаснила зошто пандемиската монетарна политика направи повеќе за да ја поттикне основната инфлација отколку претходниот бран на неконвенционална монетарна политика, во 2015-18 година.
Тешко е да се знае точно колкава вина за тековната инфлација може да се припише на пандемиските набавки на средства. Но врз основа на сопствената процена на Европската централна банка за нејзината политика за 2015-18 година, може да се заклучи дека купувањата придонеле неколку процентни поени. Значи, ако Федералните резерви на САД и ЕЦБ го прекинеа купувањето средства откако финансиските пазари беа стабилизирани на почетокот на 2020 година, базичната инфлација денес во регионот можеше да биде 3 отсто наместо 5 отсто.
Секако, големите пакети за фискална поддршка донесени за време на пандемијата веројатно придонесоа и за инфлацијата, особено во САД. Но тоа не им дозволува на креаторите на монетарната политика да се оттргнат. Напротив, додека американските и европските централни банкари можеби претпочитаат да се фокусираат на нивниот напредок во намалувањето на инфлацијата, нема потреба да се преправаме дека тие не одиграле значајна улога во создавањето на проблемот.
7 август 2023 година
Project Syndicate
