Може да се наведат неколку причини зошто секуларна стагнација, која претставува одржлив побавен раст, се наѕира кај повеќето напредни економии, Кина и многу пазари и економии во развој зависни од трговијата и странските инвестиции. Застапниците на ова гледиште укажуваат на стареењето на населението, деглобализацијата, климатските промени и загубата на биолошката разновидност, зголемената нееднаквост и прекумерните долгови, додека оптимистите, наместо тоа, го промовираат потенцијалот на помладите динамични земји и технологиите што ја зголемуваат продуктивноста, како што се вештачката интелигенција, роботиката и биоинженерството.
Сепак, дури и ако секуларната стагнација е нашата судбина, веројатно нема да има форма на секуларна стагфлација, или она што Нуриел Рубини го нарекува „голема стагфлација“ (комбинација на секуларна стагнација и постојана долгорочна стагфлација). Стагфлацијата се однесува на материјална инфлација над границата, со невработеност над своето природно ниво и производство под својот потенцијал. Но поверојатното сценарио за повеќето напредни економии и Кина е повеќедецениска секуларна стагнација со генерално ниски стапки на инфлација, прекинати со повремени едногодишни или двегодишни епизоди на минлива стагфлација.
Постојат два различни двигатели на стагфлацијата, од кои и двата можат да се случуваат истовремено. Првиот се случува кога негативниот шок на агрегатната понуда ја зголемува инфлацијата додека го намалува производството и ја зголемува стапката на невработеност. Ако шокот на понудата е привремен, или ако агрегатната побарувачка се приспособи надолу на трајно пониско ниво на агрегатната понуда (со одредена помош од построгата монетарна политика), повисоката инфлација ќе биде минлива сè додека инфлациските очекувања не станат слободни.
Вториот тип стагфлација се јавува кога инфлацијата е превисока од која било причина и за да ја намали, централната банка користи рестриктивна монетарна политика како зголемување на каматните стапки, квантитативно затегнување и напредни насоки.
Познато е дека промените на монетарната политика влијаат на основната инфлација со долги, променливи и несигурни заостанувања, додека реалниот (приспособен според инфлацијата) БДП и невработеноста имаат тенденција да реагираат побрзо.
Така, главниот економист на Европската централна банка (ЕЦБ), Филип Лејн, оценува дека ефектот на монетарната политика врз инфлацијата во еврозоната ќе го достигне врвот по пет квартали. Ако ги земеме предвид дополнителните заостанувања од собирањето и објавувањето на макроекономските податоци, препознавањето на проблемот, спроведувањето на промените во политиките и слично, разумно е да се заклучи дека стагфлациските епизоди ќе траат од една до три години, со оглед на соодветно рестриктивните одговори на монетарната политика.
Во сегашниот контекст, стагфлацијата веројатно ќе продолжи на краток рок во развиените земји и во Кина. Од вториот квартал на 2021 година, поголемиот дел од светот се соочува со зголемена материјална инфлација (далеку над два отсто) и, иако повеќето централни банки доцнеа со заострувањето на монетарните политики, среднорочните и долгорочните инфлациски очекувања остануваат закотвени. Според тоа, денешната зголемена инфлација треба да се истисне од системот во рок од две години откако монетарната политика ќе стане рестриктивна, при што основната каматна стапка ќе ја надмине неутралната стапка (обично се смета дека е 2,5 отсто) и квантитативното олеснување ќе му отстапи простор на квантитативното затегнување.
Прогнозата на ЕЦБ, објавена на 15 декември 2022 година за еврозоната, ја става инфлацијата на 8,4 отсто во 2022 година, 6,3 отсто во 2023 година, 3,4 отсто во 2024 година и 2,3 отсто во 2025 година. Прогнозата на ЕЦБ за реалниот раст на БДП е 3,4 отсто во 2022, 0,5 отсто во 2023 година, 1,9 отсто во 2024 година и 1,8 отсто во 2025 година, што значи дека стагфлацијата се предвидува само за 2023 година. Но ова можеби е премногу оптимистички. Веројатни се дополнителни стагфлациски епизоди предизвикани од конфликт. Иако можноста конфликтот во Украина да стане нуклеарен не е дел од моето главно сценарио, сепак ризикот станува поголем.
Во макроекономска смисла, тоа би претставувало дополнителен негативен шок на понудата и стагфлациска сила што лесно би можела да се задржи една или две години.
Слично на тоа, кинеската блокада на Тајван би имала далекосежни глобални економски последици. Системски важните синџири на снабдување би биле сериозно нарушени како од самиот конфликт, така и од економските и финансиските санкции што би следувале врз Кина. Друга причина е што Тајван го снабдува светот со голем дел од најсофистицираните микрочипови. Повторно, овој вид негативен шок на агрегатната понуда би предизвикал скок на инфлацијата во поголемиот дел од светот, а нарушувањата во трговијата веројатно би предизвикале рецесија во Кина, што би можело да се прелее на нејзините (поранешни) трговски партнери. Ваква стагфлациска епизода лесно може да трае две години.
Монетарната политика може да влијае на основната среднорочна инфлација со тоа што ќе се одрази на агрегатната побарувачка и ќе ги обликува инфлациските очекувања. Постои ефективна долна граница на основната стапка кога централната банка сака да ги поттикне агрегатната побарувачка и инфлацијата, но не постои слично обврзувачко ограничување на каматните стапки кога станува збор за намалување на стапката на инфлација. Брзината со која се зголемуваат стапките и со која се менуваат набавките на средства ќе ги одрази размислувањата за финансиската стабилност. Но монетарните власти во повеќето напредни економии и Кина можат и ќе ја контролираат просечната инфлација на долг рок, а толерирањето секуларна стагфлација не е избор што ќе го направат тие.
Автор: Вилем Х. Буитер е поранешен главен економист во Ситибанк, а актуелно е независен економски советник
