Многумина тврдат дека кубанската ракетна криза од 1962 година (која се случи во истата оваа недела пред 60 години) носи лекции за оние што се обидуваат да спречат војната во Украина да ескалира во нуклеарна катастрофа. Но ќор-сокакот на суперсилите од Студената војна не е најдоброто место за гледање на работите. Тие може да добијат подобар агол на гледање од еден друг преседан од нуклеарната ера – војната во Јом Кипур од 1973 година. Кои се сличностите на војната во Украина со војната во Јом Кипур и што може да научат големите сили од тоа?
Додека Украинците се тие што се борат против руските напаѓачи, рускиот претседател Владимир Путин тврди дека тој ја започнал војната за да ја поправи неприфатливата стратегиска нерамнотежа со НАТО, иако неговата вистинска мотивација, веројатно, беше неговото долгогодишно верување дека Украина не е независна земја. Исто така, војната во Јом Кипур ја водеше коалиција на арапски држави, предводена од Египет и од Сирија, со цел да се поправи нерамнотежата на моќта со Израел, земја што тие исто така ја сметаа за нелегитимна. (Египет и Сирија се обидоа да ја вратат територијата што Израел ја зазеде во Шестдневната војна од 1967 година.)
Сличностите не завршуваат тука. Како и војната во Украина, војната во Јом Кипур предизвика глобален нафтен шок, при што арапските производители на нафта прогласија извозно ембарго што доведе до четирикратно зголемување на цените. Исто така, поттикна пораст на инфлацијата, проследен со бран на монетарно затегнување. Во меѓувреме, Соединетите Американски Држави и Советскиот Сојуз им доставуваа резерви на своите соодветни сојузници.
Во 1973 година, јасна победа на бојното поле не претстоеше. Тоа му одговараше на американскиот државен секретар Хенри Кисинџер, кој се плашеше од сеопфатен израелски триумф колку и од израелски пораз. Тој му се доверил на советскиот амбасадор во САД, Анатолиј Добринин, дека победата за која било страна би била „кошмар“.
За Кисинџер, ќор-сокакот претставуваше можност за мир и по неколкунеделни борби беше преговарано за прекин на огнот, спречувајќи регионалниот конфликт да стане глобална катастрофа. За време на борбите, Советскиот Сојуз ги стави своите ракетни сили и нуклеарни бомбардери во состојба на висока готовност, а Израел, наводно, размислувал за распоредување нуклеарно оружје по арапскиот ненадеен напад. Со спречување јасна израелска победа, Кисинџер ја смири заканата од нуклеарна пресметка. Покрај тоа, со посредување во мировните договори меѓу Израел и двете арапски земји клиенти на Советскиот Сојуз, Кисинџер го забрза падот на советското влијание на Блискиот Исток. Онаму каде што Советскиот Сојуз можеше да понуди само залудна војна, САД обезбедуваа мир.
Ова е местото каде што двете приказни се разминуваат. Во Украина денес, се прашува дали воопшто се размислува за дипломатска завршна игра од која било страна. Американскиот претседател Џо Бајден, кој на почетокот на војната изрази загриженост дека Путин нема стратегија за излез, се чини дека нема план за управување со кое било сценарио што не вклучува воен пораз на Русија.
Но таков пораз можеби не е возможен – па дури и пожелен. Да, Русија продолжува да трпи големи неуспеси на бојното поле Но, ако грбот на Путин е до ѕид, неговиот вообичаен инстинкт е да ескалира на излезот. Тоа беше јасно кога тој анектира четири украински области над кои руската војска има само делумна (и опаѓачка) контрола и упати нови нуклеарни закани. Иако нуклеарната граница на Путин можеби е трик, се чини дека САД не го отфрлаат ризикот од контрола. Самиот Бајден предупреди на „Армагедон“ доколку Путин употреби тактичко нуклеарно оружје во Украина.
Нуклеарната ескалација не е единствениот ризик. За разлика од демократските држави, диктатурите можат да бидат соборени со воен пораз. Се разбира, најверојатната перспектива е да се појави друг силен човек, да го обвини Путин за „губењето на Украина“, а потоа да работи на обнова на руската воена моќ. Но некои аналитичари стравуваат дека рускиот пораз во Украина може да ја дестабилизира, па дури и да ја уништи целата Руска Федерација, со катастрофални последици. Руската Федерација се состои од речиси 200 етнички групи, 21 национална република и неколку автономни региони, кои често се во конфликт еден со друг и со централната власт. Ако руската влада се распадне, оваа мултиетничка империја може да се распарчи. Во ова кошмарно сценарио, целиот евроазиски простор би станал стратегиска празнина, со Кина, на која ѝ се потребни ресурси.
Сегашната стратегија на Бајден во Украина е јасна: да обезбеди колку што е можно повеќе помош и муниција без да предизвика трета светска војна. Овој деликатен чин на балансирање ќе има корист од кисинџерската дипломатија.
Во 2014 година, кога Русија се придвижи кон анексија на Крим, Кисинџер напиша дека „тестот на политиката е како ќе заврши, а не како ќе започне“. Затоа, лидерите од сите страни треба „да се вратат на испитувањето на резултатите, а не да се натпреваруваат во држење на телото“. За Западот, овој процес мора да започне со признавање дека Украина никогаш не може да биде „само странска земја“ за Русија. За Русија, мора да започне со признавање дека Украина е целосно суверена држава чии граници и територија се свети.
Западот, исто така, мора да престане да ја врамува војната како битка меѓу демократијата и диктатурата. Цврстиот став на Америка кон Украина веројатно треба да послужи, барем делумно, како предупредување за Кина, која може да размисли за започнување слична инвазија на Тајван. Но ваквите идеолошки пристапи ги попречуваат реалните решенија.
Како што конфликтот продолжува, предизвикувајќи неискажливи разорувања, Западот мора да ја прифати дипломатската мудрост што му овозможи на Кисинџер да помогне да се спречи катастрофа во 1973 година. На пример, сега кревката економија на Кина имплицира дека кинеските лидери имаат силен интерес да го убедат Путин дека „пријателството без граници“ на двете земји бара Русија да почитува некои тешки вистини.
Шломо Бен-Ами
(Авторот е поранешен израелски министер за надворешни работи)
(Проџект синдикејт)
