Ако не ја вратиме таа, условно кажано, граѓанска класа, и натаму ќе останеме сериозно дезориентирани меѓу загубените вредносни системи и пазарното работење, нашите деца ќе бидат идната полуобразована публика, без елементарни етички ориентири, со илузија дека без работа, талент и способности се станува „ѕвезда“, ќе останеме заглавени во оваа речиси хобсовска состојба (идејата за „природната состојба“ во која владее бруталниот и насилен човек), па одново ќе мора да му се навраќаме на Крлежа, безуспешно обидувајќи се да го надминеме култот кон парите и лажниот сјај и да создадеме нови креативни и полни со знаења генерации
И четириесет години по смртта, делата на Мирослав Крлежа не се заборавени, и тоа не само во Хрватска туку и пошироко, а според неодамна објавените податоци на Хрватската академија на науките и уметностите, интерес за авторските права покажуваат издавачи од Франција, Италија, Украина, Србија, а се споменува и Македонија.
Од Крлежината смрт до денес, тој не исчезна ни од театарски сцени, и натаму е дел од некој железен класичен репертоар, а се појавуваат и реизданија и нови изданија и преводи, како што покажува увидот во списокот на дела на Мирослав Крлежа за кои се регулирани авторските права во текот на изминатите две години на хрватската академија, институција задолжена за тоа уште во наредните три децении, или сѐ до 2051 година. Во 2020 година издавачките права за делата на Крлежа ги обезбедиле издавачки куќи од Хрватска, Франција, Србија, Украина и од Македонија. Кај нас, издавачката куќа „Бегемот“ ги откупила правата за романот на „На работ на разумот“.
Неговата култна „Господа Глембаеви“ на еден поинаков начин лани беше адаптирана во претставата на македонскиот режисер Дејан Пројковски „Генетиката на Глембаеви“, поставена во Бања Лука, чиј автор на текстот е Венко Андоновски. Како што кажа режисерот, текстот ги презема психолошките вредности на познатиот заплет на Мирослав Крлежа, но во суштина станува збор за автохтона ангажирана модерна драма за нашето време. Овој краток вовед води токму до прашањето зошто Крлежа сѐ уште е толку актуелен и присутен и денес, и посебно во македонскиот културен простор…
Тоа можеби најдобро го објаснува нашиот најчитан и најтиражен писател, меѓу другото и колумнист на „Нова Македонија“, а во случајов автор на текстот за споменатата театарска претстава, Венко Андоновски. Според него, „денешните Глембаеви немаат аристократска жица на префинето зло, тие се примитивни и претежно се од паланка. Тие припаѓаат на филозофијата на паланка и нивната цел не е веќе само да ви одземат нешто туку да ве претвораат во човек што ќе им земе на другите исто како што тие одзеле од вас. Тие ве прават како нив. Тоа значи преобразување на жртвата во ѕвер што ќе претвори нови жртви во нови sверови, сè додека не почнат да се раѓаат ѕверови на земјата наместо луѓе. Станува збор за нашите тајкуни, денес, и за тоа што останало, т.е., што не останало од терминот глембаевштина, бидејќи од терминот карамазовштина по Достоевски има уште малку. Заплетот на драмата се одвива на Балканот, што го стеснува семантичкото поле на нас и тука, но останува универзалната димензија на „глембаевизмот“: бескрупулозност, алчност, страст, ненаситност, нечувствителност…“ Причината да им се врати на Глембаеви и да ги види од македонски, современ агол, во времето на транзицијата и тајкуните, како што вели Андоновски, е токму тој термин „глембаевштина“.
Оттука многу точно денес звучи дека Крлежа е „Волтер на нашето време“, како што го нарекол академик Гане Тодоровски. Она за што зборува тој во своите дела е шокантен образец на општата човечка беда, до која може да се срушат високите претстави за човекот, што денес особено во македонското општество е повеќе од присутно, таа малограѓанштина и провинцијализам на кои Крлежа бил толку жесток критичар.
Деновиве една моја колешка, новинарка, објави статус токму за тоа исчезнато граѓанско живеење, како што вели таа, за „тој стремеж за убав, комплексен и културен живот“, за времето кога го живееме врвот на граѓанската култура во Македонија, времето на тапкарошите на карти за кино поради огромниот интерес за гледање филмови, за чекањето во редици за билети за театарските фестивали, за времето во кое весниците имаа и по 100.000 примероци дневен тираж… И би додала во времето кога не само што се купуваа книги туку тие и се читаа, кога се водеа бескрајни разговори за филмови, претстави, книги…
Во овој современ, денешен контекст, живееме во т.н. култура на секојдневието, тривијална, медиумска, потрошувачка, хиперкомерцијална, банална. И ова не е непотребно ширење морална паника зашто ваквата критика се чини станува неопходна. Имаме наплив од извештачени водители, сапуници, теленовели, реални шоуа полни со антиталенти, идеолошка пропаганда и медиокритетски емисии од забавен тип, експанзија на книжулиња со љубовни и крими-интриги. Медиумите ни се политизирани, комерцијализирани, селебритизирани затоа што ваквите облици на масовна култура лесно пенетрираат онаму каде што не се вреднува интелектуалниот напор, каде што се цени профитот, но не и вредноста. Медиумите најчесто се занимаваат само со известување, но не и со подлабока анализа на политичките и на социјалните проблеми и прашања, а темите од културата и уметноста сѐ уште се третираат како козметика. Крајно пасивниот однос кон содржините што се презентираат, нивно објавување во формата во која биле понудени и незнаење тие содржини да се стават во поширок контекст, наместо само да се презентираат онакви какви што се, се одлики на денешните мејнстрим, но и интернет-медиуми, кои изобилуваат со разни облици на масовна култура со крајно снижени стандарди. Кон квалитетните културни и едукативни содржини се пристапува ноншалантно, како на обврска што мора да се одработи – но која сите со најголемо задоволство би ја избегнале. Како да недостига толку потребната добростоечка класа на образовани луѓе, кои покрај пари, имаат и вкус и знаат што е вистинска вредност, или барем се подготвени да ги стекнат.
Ако не ја вратиме таа, условно кажано, граѓанска класа, и натаму ќе останеме сериозно дезориентирани меѓу загубените вредносни системи и пазарното работење, нашите деца ќе бидат идната полуобразована публика, без елементарни етички ориентири, со илузија дека без работа, талент и способности се станува „ѕвезда“, ќе останеме заглавени во оваа речиси хобсовска состојба (идејата за „природната состојба“ во која владее бруталниот и насилен човек), па одново ќе мора да му се навраќаме на Крлежа, безуспешно обидувајќи се да го надминеме култот кон парите и лажниот сјај и да создадеме нови креативни и полни со знаења генерации. Очигледно, интересот за неговите книги не стивнува, а тоа се случува главно спонтано, па може да се заклучи дека Крлежиниот постојан страв дека по смртта никој повеќе нема да го чита и ќе биде заборавен, се покажа како неоснован. Напротив, тој е можеби поактуелен од кога било.
