„Букстар“, втор фестивалски ден
„Наградата за литература на Европската Унија: Националниот наспроти меѓународниот книжевен контекст“ беше темата на завчерашниот разговор, во рамките на фестивалот на европската литература „Букстар“, со авторите добитници на Наградата за литература на Европската Унија: Даина Ополскаите од Литванија и нашите Петар Андоновски и Владимир Јанковски, чии модератори беа Билјана Црвенковска и Александар Маџаровски. Како што сите се согласија, наградата на ЕУ е одлична можност, особено за оние автори што доаѓаат од помали земји да излезат од границите. Наградата им се доделува на талентирани автори од 41 земја од Европа, а целта е да се даде акцент на диверзитетот на литератури на европска почва преку преводите што следуваат по нејзиното добивање.
За тоа која е формулата за создавање дело што ќе ги помине границите, јазични, културолошки и географски, Петар Андоновски рече дека првата работа е да се напуштат историските наративи и да се пишува за универзални теми, што, како што посочи, авторите родени во 1970-тите и 1980-тите години веќе го прават.
Според Владимир Јанковски, кој како што рече отсекогаш се интересирал за локалното наспроти интернационалното, без оглед колку некоја приказна е географски локализирана ако ја има магијата ќе допре до поширок круг на читатели.
– Се сеќавам кога првпат го читав Маркес, кога читав за неговиот Макондо во мојата соба во скопска Железара, ми се чинеше како сето тоа да се случува пред мене, а не во една толку оддалечена и непозната земја. Не ја чувствува таа дистанца. Можно е да се пишува за некој микрокосмос, но ако се прави тоа со страст и посветеност ќе ги одушеви читателите од секоја точка на глобусот. Литературата ја има таа убавина да го направи малото – големо и големото – мало – рече Јанковски.
Даина Ополскаите кусо и едноставно одговори дека нема формула за пишување на своите дела, пишува затоа што го сака тоа, не следејќи никакви правила и рецепти за тоа како да се биде поуспешен и попреведуван.
Кога станува збор за преведувањето, Јанковски кажа дека преводот е единствениот начин да се напушти клаустрофобијата на малата книжевна средина и писателот да се почувствува како граѓанин на светот. Даина потенцираше дека токму Наградата на ЕУ ѝ ја дала можноста да биде преведувана во повеќе земји, меѓу кои и во Македонија, за што е многу среќна, а за македонскиот превод рече дека го чувствува како многу егзотичен.
Разговорот со авторот Игор Штикс од Хрватска го водеше театрологот Јелена Лужина, која, како што кажа, има прочитано сѐ од него, освен неговата поезија и како за почеток кажа дека го смета Штикс за речиси „македонски“ писател поради огромниот број преводи на неговите книги кај нас.
– Многу ми е мило што сум им познат на македонските читатели. Тука тиражот на мојот роман „Брашно во вените“ беше распродаден, и тоа без некоја посебна реклама, само со пренесување на гласот од читател на читател, што, според мене, е најдобриот начин – рече Штикс.
Во разговорот стана збор и за неговата поврзаност со театарот и за претставата „Столот на Елијах“, работена по негово дело, во режија на Борис Лијешевиќ, која освои гран при на БИТЕФ во 2011 година, во продукција на Југословенското драмско позориште.
– Всушност, режисерот Лијешевиќ ми покажа што сѐ може театарот. Тој ме тера да пишувам, јас благодарение на него го открив театарот. Всушност, тој и ме врати тука, по години поминати во Париз, Чикаго и на други места, иако заминав со идејата дека никогаш нема да се вратам, како што многумина на Балканот замислуваат. Многу работи се променија токму со таа претстава, со „Столот на Елијах“ – рече Штикс.
Во 2017 година тој ја потпишал петицијата за заеднички јазик меѓу Хрватите, Србите, Босанците и Црногорците, која била остро напаѓана и осудувана од националистите, но Штикс смета дека е факт дека ние во овој регион не се чувствуваме како странци каде и да одиме.
– Ни јас тука, во Скопје, не се чувствувам како странец. Всушност, задача на секој писател е да ја застапува идејата за свет без граници, без бариери – рече Штикс.
„Историјата како приказна, приказната како историја“ беше насловен разговорот со авторите Кристина Гавран (Хрватска) и Богдан-Александру Станеску (Романија), кој го модерираа Билјана Црвенковска и Александар Маџаровски, а кој иако беше последен настан за вечерта неочекувано ја раздвижи публиката и создаде ведра атмосфера во салата на киното „Фросина“.
Хрватската писателка се осврна на својот роман „Гитара од палисандер“, во кој низ пет индивидуални приказни таа се фокусира на пет различни судбини, судбини на жени чие време е обележано од забрани, ритуали и заблуди.
– Многумина ми кажуваат дека ова е роман за жени, ама јас не се согласувам. Ова е роман што навлегува подлабоко во некои теми и приказни. Пишувањето е универзално, но одредени теми треба да се истакнат во општеството, а една од тие теми, секако, е положбата на жената во општеството – рече Гавран.
Романскиот писател Богдан-Александру Станеску зборуваше за својот роман што „Антолог“ го објави на македонски, „Детството на Каспар Хаузер“, напишан од двојна перспектива на тинејџер и на возрасен човек, роман за созревањето, но и за општиот хаос што владеел во Романија во 1980-тите и 1990-тите години. Неговиот одговор беше особено интересен на прашањето за тоа кој е всушност Каспар Хаузер.
– Приказната е долга ама ќе се обидам да ја скратам. Кога бев на книжевна резиденција во Приштина гледавме филмови од Вернер Херцог и еден од тие филмови беше за лик што го носи ова име. Потоа прочитав за човек по име Каспар Хаузер што беше пронајден на улиците на Нирнберг, тврдејќи дека е одгледан во подрум. Но го искористив овој лик, всушност, како метафора. Всушност, сфатив дека јас сум Каспар Хаузер, ама дека тоа може да биде и мојата земја, Романија, која со децении живееше во подрум – рече Богдан.
Тој, како што посочи, сака да си игра со историјата, што никако не значи дека ова не е сериозен роман.
Фестивалот заврши вчера, со претставување на наградата за најдобар превод „Драги“ – постхумно доделување на првото почесно признание на Драги Михајловски и завршната манифестација „Војната нема женско лице“ – награда „Букстар“ – разговор со авторката Светлана Алексиевич (Белорусија).
