Преку еден приказ на уметноста на пчеларството одблизу и преку еден од последните одгледувачи на пчели, македонскиот документарец ги истражува традицијата, осаменоста и релацијата помеѓу луѓето и природата, пишува престижниот „Холивуд репортер“ за македонскиот документарец „Медена земја“ по премиерата на „Санденс“
Еден од најтрогателните и убави моменти во наративниот филм минатата година беше сликата на неколку пчелки на дланката на една млада девојка, радосен подарок на една ќерка за својот загрижен татко, во „Не оставај трага“ на Дебра Граник. Овој независен американски инди-филм и „Медена земја“, извонреден дебитантски документарен филм на режисерите Љубомир Стефанов и Тамара Котевска, делат многу повеќе од само спиритуално сврзно ткиво, со нивните теми за изолација, филијална должност и претопување во светот на природата. Лоциран во еден пуст агол на Балканскиот Полуостров, „Медена земја“ е незаборавна верите-студија на карактери и интимен приказ на една традиција што се наоѓа во опасност. Таа традиција е чување диви пчели и главниот карактер во филмот е последната жена во Европа што ја продолжува традицијата на стариот начин – кој е, како што се вели, во хармонија со инсектите.
Снимен во период од 3 години, филмот започнал како официјално видео за проект за животна средина и ја пронашол својата среќа кај Хатиџе Муратова, чија доверба во режисерите се гледа во извонредниот пристап што им го дозволува. И тоа особено во сцените снимени во малата распадната куќичка што ја дели со својата стара, полуслепа мајка, Назифе, и нивните мачка и куче. Хрониката што Стефанов и Котевска успеваат да ја дестилираат, извира со моменти на отворено откритие – моменти што можат да бидат кревки, хумористични, гласни или мирни. Преку потресниот приказ на еден начин на живот, кој е во исчезнување, филмот нуди и потсетување дека непромислените соседи се штетни каде било, дури и во далечни рурални села. А дополнително, открива како еден препев на „Ти си толку убава“ премногу често се врти на македонското радио.
Радиото на кое се слуша оваа песна е преносен модел; нема електрична енергија во ова напуштено македонско што некогаш било населено од Турци, каде што Хатиџе (родена во 1964 г.) и нејзината мајка се единствените останати жители. Нивниот често извикан однос мајка – ќерка, на ти го – дај ми го, е една нежна верзија на „Сиви градини“. Постарата жена, која има шарм на генијално дете, свесно за смртноста, и со долги и ковчести раце, е врзана за кревет со години: „Се претворив во дрво“, ќе рече, на типичен поетичен начин. А подоцна, во длабоката зима, ќе праша: „Пролет ли е?“.
Хатиџе, со својот профил на Маргарет Хамилтон и со вечно присутната шамија на главата, е зафатена со животот, одржувајќи се себеси и својата мајка нахранети и засолнети, благодарение на производството и продажбата на мед. Таа редовно патува до главниот град, Скопје, пешки или со автобус, за да им продаде тегли од нејзиниот мед на сопственици на продавници, убедувајќи ги за неговата чистина и лековити својства. Кога ќе заврши со својата работа, таа оди да си купи боја за коса, со прецизна идеја за точната нијанса, и одбира ладало за нејзината мајка.
Необичната почетна сцена ја следи Хатиџе по должина на работ на една карпа каде што се наоѓа една од кошниците за пчели што таа ги одгледува. Камерата го следи нејзиниот грижлив начин на кој ја отвора камената плоча за да ги провери ројот пчели внатре, саќето и златестата течност. Ова е ритуал. Таа ги охрабрува пчелите. Нештата се токму онакви какви што треба да бидат.
Доаѓа карванот на новите соседи, клан на патници што се состои од еден пар и нивните седум деца, пристигнуваат со нивната стоката и голема врева. Хатиџе првенствено ги пречекува со топла љубопитност. Таа си игра со децата, а кога нивниот татко, Хусеин Сам, пројавува интерес за започнување свој бизнис со мед, таа му нуди насоки и совет. Но нејзината мантра „земи половина – остави половина“ не остава впечаток кај него, тој е заинтересиран за брзи резултати, а не долгорочното следење на природниот ритам. Потфатот на неговото семејство се состои во пчели што бодат и деца што пцујат. А тоа ќе ја предизвика незаборавната клетва на мајката на Хатиџе: „Бог да им ги изгори црните дробови!“.
Иако се гледа дека се мачат да се согласат, неизбежно е да се спореди Хусеин Сам со мултинационална корпорација што презема едно природно светилиште. Во ова време на криза на изумирање и живеалишта во опасност и непромислено профитирање, а да не се споменува Одделот за внатрешни работи на администрацијата на Трамп, „Медена земја“ раскажува приказна со универзална резонанца, преку откривање на едно заборавено место, толку специфично и чудно, што најверојатно голем број современи луѓе од Западот не би можеле ниту да го замислат.
Одличната работа на камерманите Фејми Даут и Самир Љума го опфаќаат есенцијалното на тоа место, неговиот каменест терен, неговите руини и самотниот патник, Хатиџе. Во длабоките сенки и златната светлина од свеќата во колибата на жената, Стефанов и Котевска ја прикажуваат одгледувачката на пчели како ја планира иднината сама, без својата мајка, обидувајќи се да разбере како животот се престорил во тоа што е сега. Како и секој верите-портрет, многу нешта остануваат необјаснети. Но кадрите ни кажуваат сѐ што треба да знаеме: ненаметливата кореографија помеѓу Хатиџе и пчелите. Нејзиниот изглед, кој покажува признавање додека ги проучува напорите на желка, која се обидува да избега од плитко камено корито. И, еден момент, кој го запира срцето, погледот на младото момче, полн со разбирање, кога таа ќе го одговори неговото прашање: „Зошто не го оставиш ова место?“.
(Рецензија на Шери Линден)
