Во неколку продолженија, авторот на фељтонот Бруно Рукавина, аналитичар од Хрватска, низ исклучително интересен дискурс за односите меѓу Западот (од една страна засебните западни држави, вклучувајќи ги и евроатлантските институции ЕУ и НАТО) и Русија (од другата страна), анализира зошто тие односи се „исклучително затруени“ и со „ниско ниво на меѓусебна доверба“. Анализата/фељтонот се состои од три дела:
1. Што значи всушност да се има доверба во меѓународните односи
2. Поглед на меѓународните односи од западни позиции
3. Поглед на меѓународните односи од руски позиции
Денеска го објавуваме второто продолжение.
Една од клучните причини за длабоката недоверба на Западот кон Русија лежи во перцепцијата за систематското кршење на меѓународното право и фундаменталните норми на меѓународниот поредок од страна на Русија. Западните аналитичари и политичари редовно истакнуваат дека Москва ги крши принципите на неповредливост на границите и суверенитетот на државите, гарантирани со Повелбата на Обединетите нации (1945) (како и други билатерални договори), кои ја формираат основата на современото меѓународно право. Емпириски примери наведени во овој контекст ја вклучуваат војната во Грузија во 2008 година, за време на која Русија воено интервенираше над Абхазија и Јужна Осетија, потоа анексијата на Крим во 2014 година и поддршката на сепаратистичките формации во Донбас преку воена и логистичка помош (2014-2022). Конечниот удар врз довербата на Западот беше инвазијата врз Украина во 2022 година, што во западниот дискурс се толкува како кршење на меѓународното право и напуштање на сите принципи на колективна безбедност. Последица од таквото однесување е создавањето верување дека меѓународните договори и спогодби со Русија се само формални документи без вистинска обврзувачка сила.
Една од најсложените и најчесто споменувани причини за недоверба меѓу Русија и Западот е безбедносната дилема, што е особено евидентно во прашањето за проширувањето на НАТО. Од западна перспектива, проширувањето на НАТО од 1990-тите години се толкува како суверено право на државите да ги изберат своите безбедносни аранжмани, при што НАТО не се смета за закана за Русија, туку како механизам за колективна одбрана и стабилизација на постсоцијалистичкиот простор. Затоа, во овој контекст, Западот не им верува на руските тврдења дека ова е легитимна грижа за сопствената безбедност, туку ги толкува како инструментализација на безбедносната реторика со цел да се оправдаат хегемонистичките амбиции во постсоветскиот простор. Таквата асиметрична перцепција за безбедноста доведе до една од најголемите точки на спорење во современите меѓународни односи и трајно ја компромитира можноста за создавање заедничка безбедносна архитектура во Европа.
Исто така, добар број западни аналитичари и истражувачи нагласуваат дека руските власти не се плашат толку од НАТО и неговото проширување во Украина, бидејќи НАТО со години ја опкружува Русија од запад (Летонија, Литванија, Естонија, Полска), југ (Турција) и исток (границата меѓу САД и Русија на Берингово Море). Она од што Москва се плаши, од либерална, западна перспектива, е трансформацијата на Украина во функционална либерална демократија со човекови права и можности што постојат на Западот, но не и во Русија. „Затоа, Кремљ не се плаши од либерализацијата и демократизацијата сами по себе, туку од демократијата како алатка за поткопување на рускиот политички систем“ (Вилсон, 2014: 69).
Дополнителен елемент на недовербата на Западот кон Русија произлегува од авторитарната природа на рускиот политички систем, кој во либералниот западен дискурс се перципира како нетранспарентен и затворен. Клучните одлуки во домашната, надворешната и безбедносната политика ги донесува тесен круг на политички и безбедносни елити околу Кремљ, без институционализиран механизам на демократски надзор, независни медиуми и слободно граѓанско општество и функционална политичка опозиција. Таквиот модел на владеење создава перцепција дека преговорите со Москва по својата природа се ризични, бидејќи либералните западни партнери немаат доволен увид во внатрешните процеси на носење одлуки, ниту пак можат да ги проценат стабилноста и трајноста на руските обврски. Во либерална теоретска перспектива, ова се објаснува преку парадигмата на демократски мир, т.е. дека демократиите не војуваат едни со други (што историските примери покажаа дека е неточно) и според која либерално-демократските режими уживаат повисоко ниво на меѓусебна доверба бидејќи се засноваат на транспарентност, владеење на правото и институционализиран надзор на извршната власт. Спротивно на тоа, во авторитарните режими, недостигот од одговорност и слободно либерално граѓанско општество генерира дефицит на кредибилитет во меѓународните обврски, што ја намалува подготвеноста на западните актери да ѝ го доверат статусот на сигурен партнер на Русија. Затоа, довербата на Западот може да се изгради само со оние актери што припаѓаат на либералната парадигма по Студената војна, со исклучок, секако, на трговските партнери, кои им се поважни од либералните вредности, како што е Саудиска Арабија, на пример, бидејќи за либералниот Запад секоја вредност има своја цена, а либералните слободи не се толку важни кога милијарди долари се трошат преку соработка со нелиберални партнери на Блискиот Исток. Капитализмот и материјализмот се суштината на либерализмот (и на Западот) од кои не може да се избега, но тие можат да бидат покриени со маски на нормативни либерални вредности, за кои секако сите западни либерални демократии (во принцип) се залагаат (сè додека нивните финансиски и материјални интереси не се загрозени), што претставува еден вид нормативен цинизам.
Друга причина за длабоката недоверба на Западот кон Русија е поврзана со честата употреба на хибридни/асиметрични методи на дејствување, кои во западниот дискурс претставуваат систематска стратегија на дестабилизација и обликување на меѓународната средина преку несигурност и неизвесност. Терминот хибридно дејствување вклучува различни асиметрични и прикриени практики: од сајбер-напади врз клучна инфраструктура и државни институции (на пример, сајбер-нападот врз Естонија или наводната инфилтрација на американските избори во 2016 година, која сега е под истрага во САД), преку ширење дезинформации и пропаганда преку државни и полудржавни медиуми и социјални мрежи, па сè до енергетска уцена преку селективна употреба на снабдувањето со гас и нафта како средство за политички притисок. Случаите на политичко насилство и атентати во странство, како што е случајот со Сергеј Скрипаљ во Велика Британија во 2018 година или Александар Литвиненко во 2006 година, за кој западните безбедносни институции ги обвинуваат руските актери, се дополнителен елемент на кршење на довербата. Ваквите дејствија ја зајакнуваат перцепцијата дека Русија континуирано користи „сиви зони“ на меѓународното право и прикриени инструменти за да ги постигне своите цели, игнорирајќи ги или заобиколувајќи ги формалните норми и обврски. Во академскиот дискурс, ваквото однесување се толкува како пример за стратегија на „инструментализирана несигурност“ каде што несигурноста и недовербата свесно се создаваат како алатка на надворешната политика. Следствено, ако партнерот постојано прибегнува кон тајни и нетранспарентни методи, тогаш – од западната перспектива – речиси е невозможно да се изгради трајна доверба или да се воспостават стабилни темели за соработка.
Како заклучок, Западот не ѝ верува на Русија затоа што ја гледа како актер што ги крши меѓународните правни рамки и норми, инструментално ги користи договорите, ја загрозува безбедносната архитектура на Европа, не демонстрира демократска транспарентност и честопати прибегнува кон хибридни или асиметрични форми на конфликт.
Автор: Бруно Рукавина
продолжува
